Trước khi xem 3 Idiots thì luôn có một khoảng trống trong danh sách các bộ phim mình từng xem. Đó là phim về thời sinh viên, hay phim học trò nói chung. Mình vẫn luôn mơ về một mô típ thế này, những cậu học trò tinh nghịch, một ông thầy hắc ám, chuyện tình yêu áo trắng, những cơn mưa lãng mạn và một chút day dứt. Học đường là môi trường tuyệt vời để làm phim, nhưng chưa bao giờ được khai thác đúng mức. Nhất là thời sinh viên, như trong bài hát bất hủ “those were the days”, còn khoảng thời gian nào đẹp một cách ngây thơ như thế, những năm tháng người trẻ say sưa và múa hát như không có ngày mai.
3 Idiots bắt đầu ở thì hiện tại, khi hai người bạn thân Farhan và Raju nhận được cuộc gọi từ Chatur – “kẻ im lặng”. Trên bồn nước của ngôi trường cũ, Chatur khoe mẽ về căn nhà mới, chiếc xe mới của hắn, và nhắc nhở về một lời thách đấu cách đây 10 năm. Một đoạn flashback trở về đêm ấy trong quá khứ, Chatur khóc lóc trong uất ức, và khắc ngày 5 tháng 9 lên tường. Một mở đầu phim không thể hấp dẫn hơn, người xem bắt đầu tò mò ai là Rancho, vì sao anh mất tích, và điều gì đã xảy ra.
Nhưng chuyện phim thực sự chính là ở quá khứ qua hồi tưởng và lời dẫn của chàng mập Farhan. Bối cảnh là ngôi trường Đại học Kỹ thuật hàng đầu Ấn Độ, mỗi năm chỉ lấy 200 sinh viên từ hơn 400 ngàn hồ sơ dự thi. Hiệu trưởng là ngài Vi-ru, vẫn được sinh viên “yêu mến” gọi thầm là… Virus máy tính, một giáo sư hiếu thắng và bảo thủ. Ông ta điều hành ngôi trường trên phương pháp nhồi nhét kiến thức, với phương châm: đời là một cuộc đua, chỉ có kẻ đứng đầu mới được tính đến. Con người cũng như những con chim cu cu, vừa ra đời là lao đầu vào một cuộc chiến sinh tồn khốc liệt.
Trong tổ chim của thầy Vi-ru một ngày nọ xuất hiện cánh chim tự do tên là Rancho. Cậu sinh viên đặc biệt ngay từ cái tên dài đằng đẵng, tính cách phóng khoáng với tư tưởng giáo dục mới: học vì niềm đam mê chứ không vì điểm số. Rancho nhanh chóng trở thành… cái gai đối với Vi-ru, và với Chatur – một sinh viên gian manh khác. Rancho cùng Farhan và Raju trở thành bộ 3 tên ngốc chuyên gây rắc rối trong mắt Vi-ru. Bốn năm đại học với đủ niềm vui nỗi buồn, biết bao chuyện xảy ra, để rồi bằng tài năng và tình cảm chân thành, Rancho đã thay đổi cuộc sống của các bạn mình, và thay đổi cả giáo sư Virus vốn là kẻ thù không đội trời chung.
3 Idiots là một bộ phim tuyệt vời, mà khởi đầu từ một cốt truyện liên kết chặt chẽ với nhiều chi tiết đắt giá. Mình luôn thích cách đan cài những chi tiết đầu-cuối có liên quan, nó vừa làm bộ phim trọn vẹn, vừa để lại dư vị. Trong 3 idiots có rất nhiều chi tiết như thế, nhưng không hề thừa thãi, mà mỗi chi tiết trở thành một bộ phận trong tổng thể, đem lại một nội dung hoàn chỉnh. Không hề có một cảnh, một hành động nào mà không để giải thích, miêu tả, làm rõ cho nhân vật hoặc để dành cho những cảnh sau. Từ việc Racho khuyên milimet thay áo để học chui, Farhan chụp ảnh các chú chó ở đầu phim, hay chi tiết ly nước bạc hà, chiếc bánh Đốc-la… Thậm chí những câu thoại hài hước cũng mang những ý nghĩa riêng, như khi Pia than phiền về tên của Rancho, hay đơn giản như câu “everything’s fair in love and war” của ngài Virus. Mình khâm phục nhà biên kịch Raikuma Hirani về một kịch bản không thể hoàn chỉnh hơn.
Thế giới sinh viên được thể hiện cực kì đơn giản và gần gũi. Dù không muốn, nhưng vẫn phải nhớ về những bộ phim sinh viên, học sinh ở Việt Nam. Nhiều phim cố gắng đến mấy cũng chỉ tạo ra một bản sao xa lạ với chính giới học đường. Trong khi chỉ cần một vài chi tiết, người xem đã thấy thế giới trong 3 Idiots này sao mà thân quen. Như tên của anh chàng phụ việc trong trường, Milimet, tên các chú chó Megabit, Gigabit, nghe vừa hài hước vừa đúng chất học trò. Ở kí túc xá thì thảm nhất là việc giành nhau tắm buổi sáng, hay cúp nước giữa chừng. Đến kì thi thì sinh viên thi nhau cúng thần, cúng phật cầu nguyện cho… thi qua nạn khỏi. Chỉ thế thôi cũng đủ để tạo ra một không gian trường học đúng nghĩa.
Điều tuyệt vời nhất mà bộ phim mang lại là những khoảnh khắc xúc động rơi nước mắt. Chỉ có vài nhân vật trong suốt chiều dài phim, nhưng đã thể hiện được rất nhiều mặt trong cuộc sống hiện đại. Đồng cảm với mình nhiều, Lan Anh hôm qua xem cũng nói như vậy, là nhân vật Raju. Một anh chàng sinh ra trong gia đình nghèo khổ, ông bố bị bệnh nằm liệt một chỗ, bà mẹ nghỉ hưu nuôi cả nhà than phiền không ngớt, người chị ế ẩm vì không có của hồi môn. Để rồi Raju phải gánh trách nhiệm học tập, thành công để thay đổi số phận của cả nhà. Do đó cậu luôn sợ hãi về tương lai, sợ hãi gánh nặng trên lưng, luôn cắm đầu vào học những kết quả lại chẳng như mong muốn. Nhân vật này chính là Lan Anh của lớp 12, và chính mình ở hiện tại, và rất nhiều bạn sinh viên khác nước mình. Giờ có thể hiểu được lý do vì sao đã cố gắng hết sức, mà kết quả học vẫn không như ý muốn. Nỗi sợ hãi không tốt cho điểm số.
Farhan lại là một kiểu học trò rất thông dụng khác, nói như Rancho, yêu một nghề nhưng lại cưới một nghề khác. Ngay từ khi sinh ra, cậu đã bị đóng một cái mác do to uỳnh “Kỹ sư”. Farhan chính là đại diện cho phần lớn học sinh lớp 12 hiện nay đang phải chịu sức ép từ bố hoặc mẹ, buộc phải đi theo một con đường không yêu thích. Và cũng rất cảm động rằng, thay vì trách móc các bậc sinh thành, bộ phim đi theo chiều hướng cảm thông. Thực ra, bố mẹ nào chẳng muốn con được sung sướng, muốn 5 năm sau khi học xong con mình có nhà cao, có xe đẹp, nở mày nở mặt với bạn bè. Vì thế, đôi khi họ quên đi cảm giác hạnh phúc mà một công việc yêu thích có thể mang lại. Nhưng đều xuất phát từ tình yêu thương chân thành, vì thế không có gì đáng trách.
Mạch cảm xúc của phim được dẫn dắt theo một cách rất lạ, thậm chí đột ngột, nhưng chạm được vào trái tim người xem. Vừa nhún nhảy, cười đó với bài hát “All izz well” vui nhộn, khán giả đã phải thắt lại với câu chuyện về chàng sinh viên tội nghiệp Lobo. Mới cười ngặt nghẽo qua tình huống hài hước giữa Rancho, Pia và “tên khốn” Suhas, đã lại rơi nước mắt vì tình bạn giữa Rancho và Raju. Gần 3h đồng hồ là khá dài, nhưng người xem luôn cảm thấy rất nhanh, vì không có một đoạn dừng, một giây phút nào nhàm chán. Cảm xúc cứ thế được nối kết liên tục liên tục cho đến phút cuối cùng. Cách xây dựng kịch tích và đẩy cao trào của phim vào hàng bậc thầy, thể hiện qua trường đoạn trong phòng sinh hoạt chung ở cuối phim, hồi hộp và lo lắng lên đến đỉnh điểm, rồi lắng đọng và hài lòng với sự liên kết ấy.
Phim đem đến những bài học sâu sắc về triết lý sống, về ý nghĩa của giáo dục, về tình bạn, tình yêu, tác động mãnh mẽ đến người xem. Bây giờ nhiều học sinh, thậm chí là khi là sinh viên rồi, vẫn hoang mang không biết mình có chọn đúng ngành, đúng nghề, đúng niềm đam mê. Khi chọn trường thi, các nhà giáo dục, các nhà tư vấn, những buổi hội thảo giữa các trường, họ chỉ nói về những lợi ích, nhu cầu xã hội cần cho mỗi ngành nghề, điểm chuẩn, tỉ lệ chọi, ngành hot, ngành không hot… Đâu có ai nói với các em học sinh rằng, đừng quan tâm đến những điều đó, hãy chọn ra ngành em yêu thích nhất và theo đuổi đến cùng. Có ai nói như vậy chăng? Khi cuộc sống càng hiện đại, xã hội vật chất lên ngôi, những lý tưởng và đam mê bị cuốn gói vào những phạm trù “ngây thơ”, “không thực tế”, “mơ mộng”. Không ai đi học vì niềm say mê học hỏi hay kiến thức cả, cũng như ngôi trường của Virus, học để kiếm một cái bằng giỏi, bằng khá, là phương tiện để kiếm tiền. Nhưng có phải từ ngàn xưa, mục đích duy nhất của trường học là truyền thụ kiến thức, là môi trường để từ đó trẻ em trưởng thành về kĩ năng và nhân cách và tìm kiếm một lý tưởng? Từ bao giờ trường học trở thành nơi bắt đầu để kiếm tiền, để làm giàu?
Có thể phim không phải là thế giới thực, nhưng ý nghĩa đó trong 3 Idiots cần được xem xét và cân nhắc lại một cách nghiêm túc. Những tiến bộ vĩ đại, những cống hiến quan trọng trong lịch sử nhân loại đều xuất phát từ niềm say mê học hỏi và làm việc. Không thể đạt được những điều vĩ đại chỉ bằng cách ước mơ, nhưng những việc vĩ đại đều bắt đầu từ những ước mơ. Mỗi nhà khoa học lớn đều từng là một đứa trẻ, và ước mơ tạo nên tầm vóc của con người. Sẽ thế nào khi công việc lựa chọn chính là ước mơ, khi đó công việc sẽ trở thành một trò chơi. Người ta mệt mỏi khi làm việc, nhưng ít khi mệt mỏi vì được chơi trò yêu thích. Có thể họ sẽ kiếm được ít hơn, sẽ sống vất vả hơn một chút, nhưng họ sẽ hạnh phúc. Bất cứ nghề gì, dù cho có ít người theo đuổi và xa lạ đến đâu, cũng đều có thể sống được và có thể giàu có. Đã là nghề nghiệp thì không để ai phải chết đói bao giờ, chỉ cần trở nên ưu tú với nghề đã chọn. Mình nghĩ rằng, đó là một thông điệp đúng đắn và sâu sắc.
Phim cũng đề cập đến một vấn nạn của xã hội hiện đại nói chung, của học đường nói riêng, đó là tỉ lệ tự tử ngày càng tăng. Ấn Độ, cùng với Nhật Bản là những nước có sinh viên, học sinh tự tử cao nhất thế giới. Khi thiếu đi sự cảm thông từ thầy cô, gia đình, và áp lực trở nên quá nặng nề, tự tử trở thành giải pháp duy nhất. Con người hiện đại dễ bị cô lập hơn trong những góc riêng của tâm hồn. Học sinh trở nên mong manh hơn đối với cuộc sống chính các em. Trách nhiệm rất lớn thuộc về nhà trường, vốn phải là nơi tạo ra niềm hứng khởi, nay lại là nhà máy tạo ra những áp lực – kẻ giết người thầm lặng nguy hiểm.
3 Idiots còn là bài ca cảm động về tình bạn, qua nhân vật Rancho. Ai mà không ao ước có được một người bạn vừa thông minh, hài hước, vừa hết mình vì bạn bè như Rancho? Càng theo dõi về xuất thân của Rancho, người ta cả cảm phục hơn cho nhân vật này. Rancho giống như một thiên tài chứ không phải người thường. Nhưng nếu mỗi người đều cố gắng để trở thành một người bạn tốt, thay vì chờ đợi một người bạn tốt đẹp tự đến, Rancho sẽ không còn là nhân vật hư cấu. Chuyện tình yêu trong phim với Pia mờ nhạt hơn so với cả câu chuyện, nhưng vẫn rất đáng nhớ với cách tiến triển tinh nghịch đáng yêu của Rancho và Pia.
3 Idiots chính là bộ phim ăn khách nhất mọi thời đại của điện ảnh Ấn Độ khi công chiếu lần đầu vào năm 2009. Chỉ trong 10 ngày đầu tiên, phim đã thu về hơn 22 triệu USD (một con số lớn so với điện ảnh Ấn). Đến nay đã đạt hơn 80 triệu USD trên toàn thế giới. Phim dành hầu hết các giải thưởng lớn nhất hàng năm ở Bollywood. Từ khi xem phim này, mới biết đến Ammir Khan, hay “king Khan”, ông vua của điện ảnh Ấn. Ông đóng vai Rancho khi đã 44 tuổi, mà vẫn có cảm giác như một anh sinh viên 18, 20. Các diễn viên khác đều đóng rất tuyệt, từ phụ đến chính. Ấn tượng nhất là vai của thầy Virus (Boman Irani) và “kẻ im lặng” Chatur (Omi Vaidya).
Các bản nhạc phim lần lượt đứng đầu các bảng xếp hạng âm nhạc tại Ấn, “All izz well”, “Give me some sunshine”, “Zoobie Doobie”. Phim Ấn Độ thường dài lê thê bởi những màn vũ đạo, đó cũng là điều mình ngại ngần khi xem. Nhưng trong “3 idiots”, có rất ít các màn nhảy hát này, và một đoạn ca nhạc đều được thể hiện rất tốt, không làm loãng nhịp phim. Nếu là người không ưa truyền thống này của phim Ấn, bạn vẫn có thể yên tâm để theo dõi bộ phim.
Đừng bỏ lỡ 3 Idiots vì bất kì lý do gì. Chiếc bút bi trong không gian của giáo sư Virus đã để lại một ý nghĩa rất sâu sắc rằng, ai cũng có thể mắc sai lầm, không có gì là hoàn hảo. Trong phim, Rancho cũng không thể thay đổi được hệ thống giáo dục, nhưng anh đã thay đổi được một ngôi trường, nơi có những đứa trẻ sẽ lớn lên đầy say mê. 3 Idiots không thể trở thành một bộ phim nổi tiếng, giành oscar hay được biết đến rộng rãi, nhưng nó có thể thay đổi cách nhìn cuộc sống và cách sống của một ai đó, là mình, hay bạn. Ít nhất, nhờ bộ phim này, tôi sẽ không để những đứa trẻ của mình sống trong tình cảnh Raju hay Farhan, mình sẽ dạy chúng sống và theo đuổi ước mơ theo cách ngây thơ nhất, miễn là chúng thấy hạnh phúc.
Rồi từ đó, những con tim sợ hãi sẽ biết cách để mạnh mẽ hơn.