It’s such a beautiful movie.
Có lẽ bất ai lần đầu nhìn vào poster It’s A Beautiful Day đều tự hỏi: Tôi đang xem gì đây? Đó là hình vẽ Bill, nhân vật chính, đang đứng ở góc phố, trước một thân cây khẳng khiu bị rào lại. Tất cả đều là “hình vẽ que”, kĩ thuật vẽ ở mức cơ bản nhất, mà ngay cả một đứa trẻ 5 tuổi cũng thực hiện được. Không có màu sắc nào được dùng, thậm chí không có đồ họa chi tiết ở bối cảnh, như các phim hoạt hình cùng phong cách trên Cartoon Network. Liệu đây có phải là trò đùa?
Dĩ nhiên, A Beautiful Day không phải là trò đùa. Bộ phim của đạo diễn Don Hertzfeldt là một chuyến du hành buồn bã và xúc động vào tâm trí con người, bóc tách những lớp lang ý thức ở một độ sâu sắc hiếm thấy, để kiếm tìm những mảnh lấp lánh của ý nghĩa giữa cuộc sống hữu hạn này. Điều đáng ngạc nhiên, và khiến bộ phim tách biệt hẳn với phần còn lại, là ở cách Hertzfeldt sử dụng hình thức vẽ tay ít biểu cảm nhất, nhưng lại đạt hiệu quả cao nhất: Gần như không có con người xuất hiện trong phim, nhưng ta lại cảm thấy rất nhiều “chất” người hiển hiện.
Nhân vật chính của phim là Bill, một “người que” với những nét chì cong và thẳng, phân biệt với xung quanh bằng một chiếc mũ vành. Có điều gì đó không ổn ở cậu, ngay từ những cảnh đầu tiên, với mức độ tăng dần. Bill đi vào siêu thị, gặp một ai đó dường như quen biết, và gặp khó khăn để nhớ ra anh ta. Bill có một ý nghĩ quái đản về những người chọn khoai tây với phần háng đầy rẫy vi khuẩn, nối tiếp bằng tưởng tượng về một người mọc ra chiếc đầu cá. Bill nhớ về những người họ hàng của mình, đều có chung cái chết vì bị xe lửa cán phải… Cho đến khi Bill thức giấc ở bệnh viện, và các bác sĩ nói rằng cậu đang mắc một căn bệnh lạ về tâm trí.
Căn bệnh đó là gì, Heartzfeldt không tiết lộ. Nhưng giống như chàng Joel trong Eternal Sunshine of Spotless Mind (Tia nắng vĩnh cửu trên tâm hồn tinh khiết, 2004), những kí ức đang dần biến mất khỏi bộ não Bill. Xen lẫn với đó là các triệu chứng kì quặc, như mất đi khả năng nhận diện khuôn mặt, hay những kí ức giả được lấp vào khoảng trống. Những hình ảnh trải ra trước mắt người xem là tập hợp hỗn độn của tâm trí Bill mỗi ngày, cho đến lúc cậu chết đi. Một cái chết theo cách đảo ngược qui trình sự sống: Mất đi những trải nghiệm, từng chút một, cho đến lúc không còn gì cả.
A Beautiful Day rất khó để xếp loại. Tất nhiên, đây hoàn toàn không phải là phim người thật, nhưng cũng không thể xếp vào hoạt hình. Ở vài phân cảnh, Heartzfeldt vẫn sử dụng những cảnh trí thật xen kẽ, đầy tinh tế. Cách làm này khiến ta tin rằng, phía sau những hình vẽ kia chính là cuộc sống thật sự. Cuộc sống đầy đủ sắc màu, ánh sáng, đầy đủ những hình ảnh, chi tiết, chiều sâu… như mỗi người đang cảm nhận và trải qua. Còn thế giới 2D với những nét cong thẳng kia, chính là thế giới qua mắt nhìn của Bill, đơn điệu, bị giới hạn và rối loạn bởi căn bệnh lạ. Những hình ảnh kì quặc là kết quả của việc tiềm thức cố gắng đặt mọi thứ vào trật tự. Giao thoa nhịp nhàng giữa siêu thực và hiện thực, có lẽ A Beautiful Daychỉ đơn giản là “phim” ở nghĩa thuần túy của nó: Cách sắp xếp các hình ảnh và âm thanh, để truyền tải tư tưởng tác giả sao cho hiệu quả nhất.
Nhưng thế giới đó cũng ngập đầy những kỉ niệm và kí ức thật – điều chạm vào trái tim ta. Đó là hình ảnh về ngày gia đình Bill tan vỡ, người bố giận dữ bỏ đi mãi mãi, để lại mẹ cậu bất động trong đêm tối. Đó là hình ảnh về những năm tháng đầu đời, khi Bill bò giữa thảm cỏ xanh và thích thú tận hưởng ánh mặt trời. Đó còn là những hình ảnh gần hơn, như một buổi sáng bình yên thức dậy bên cô bạn gái cũ, Bill nhìn thấy làn da trắng ngần của cô, những lọn tóc khác màu của cô lăn tăn trên gối mềm, và ánh mắt yêu thương cô nhìn anh. Không phải những kí ức quí giá nhất đều là những khoảnh khắc giản dị và ngắn ngủi ấy? Điều đau đớn là đến một ngày, Bill sẽ không còn nhớ được cô là ai, cũng như những điều khác.
Giống như các đạo diễn hiện sinh hàng đầu, qua câu chuyện của Bill, Heartzfeldt lồng ghép được rất nhiều tư tưởng, câu hỏi, và trả lời về bản chất cuộc đời. Không có cách nào khác để khiến chúng mượt mà hơn sử dụng lời tường thuật. Như câu chuyện về hai anh em sinh đôi cùng trứng nọ bị tách xa nhau từ nhỏ, lớn lên đều thành kẻ giết người. Vậy chính xác “ta” hay gen di truyền quyết định mỗi người là ai? Thời gian có thật hay chỉ là ảo giác, nếu quá khứ, hiện tại, và tương lai đang thật sự đang xảy ra cùng một lúc? Những cảnh cuối phim, Heartzfeldt vượt lên khỏi câu chuyện cá nhân để nói về cái Toàn Thể, rằng mỗi trải nghiệm đời người là một phần của trải nghiệm nhân loại, liên tiếp không ngừng cho đến ngày tận thế.
Đó là một chuyến phiêu lưu buồn thảm của Bill, và của người xem. Sự đồng cảm đến từ việc giữa hàng tỉ nghĩ suy vụt qua và biến mất ấy, dường như ta luôn tìm thấy một phần của chính mình, trong những tháng năm trưởng thành. A Beautiful Day có những cảnh phim đẹp đẽ, đến từ sự thấu hiểu. Như khi Bill nghĩ đến khoảnh khắc rời bỏ cuộc đời, cậu gọi đó là giây phút “tréo ngoe và ngớ ngẩn”, mà chúng ta thường tốn quá nhiều thời gian để lo lắng khi còn trẻ. Có ích gì nếu ta mải lo sợ và nghĩ suy, mà không thể sống trọn vẹn hơn? Có những chi tiết nhỏ chạm vào sâu thẳm hồn ta, như hình ảnh chiếc giày chìm ngập trong đám lá khô. Cả bộ phim mang một sắc màu ảm đạm của sự tàn phai.
Nhưng Heartzfeldt không để nỗi buồn khiến Bill bi lụy, hoặc quá chìm đắm vào nó như những tác giả châu Âu. Cốt lõi của A Beautiful Day, giống như tên gọi, luôn là tình yêu dành cho con người, cho cuộc sống, bất kể hoàn cảnh bi đát đến thế nào. Khi đối diện với nỗi đau và cái chết, tình yêu đó càng mạnh mẽ và thuần khiết hơn. Những cảnh trí giản dị như tia sáng chiếu lên trần nhà, cũng khiến Bill thấy đẹp đẽ. Cậu sẵn sàng tha thứ cho người cha đã bỏ mình đi. Khi những kí ức dần tan biến, đọng lại trong cậu không phải là sự thù hằn, ích kỉ, mà luôn là tình yêu. Bill nhớ về người mẹ tội nghiệp đã tập viết hàng trăm lần câu “Mẹ rất tự hào về con” gửi vào vở cậu mỗi sáng. Bill nhớ về lần anh chàng người yêu mới của bạn gái cũ đến thăm cậu, và anh ta khóc rất nhiều. Hàng ngàn lần tình yêu đã mất đi và được tìm thấy, ở cuộc sống ngọt ngào và dịu dàng này. Ngọt ngào như một ngày đẹp trời mà chỉ những người sắp xa lìa chúng mới nhìn thấy được vẻ đẹp ấy. Vẻ đẹp của việc được sống, của niềm nuối tiếc cuộc đời hữu hạn này, được thể hiện chỉ bằng một câu thoại nhỏ bé: “Mọi thứ không thật đẹp sao?”
“Không có bất kì kĩ xảo máy tính nào được sử dụng” là lời Heartzfeldt miêu tả về bộ phim của anh. Tất cả các hiệu ứng, từ đơn giản đến phức tạp nhất, đều dùng chất liệu thật và ghi hình trực tiếp. Nhưng điều đó cũng chỉ thêm vào đôi chút trong số rất nhiều sự ngưỡng mộ ta dành cho vị đạo diễn này. It’s Such A Beautiful Day là kiểu phim ta chưa từng được xem trước đây, một tiếng nói độc lập và độc đáo của Heartzfeldt, chứng minh cho óc sáng tạo vô tận của con người. Bằng tài năng và rất nhiều công sức, những hình vẽ của đứa trẻ 5 tuổi cũng có thể trở thành nghệ thuật.