Có một câu thoại trong Logan có thể dành cho công tác kiểm duyệt phim Việt Nam. Là khi giáo sư Javier Charles (Patrick Stewart) nhắc nhở Người Sói về ngôn ngữ trước mặt cô bé dị nhân Laura (Dafne Keen). “Nó có thể moi ruột người khác, nhưng lại không thể nghe một câu chửi thề?” Logan hỏi lại. Mọi đứa trẻ ở đất nước này, chưa nói đến các khán giả xem một phim dán nhãn C18 (cấm người dưới 18 tuổi), có thể xem những cảnh ghê rợn gấp chục lần tại bất kì tiệm Internet vỉa hè nào, và họ cắt mất hai cảnh đáng giá của Logan.
Tôi biết tranh cãi về kiểm duyệt là chuyện vô nghĩa, và hiếm khi thay đổi được gì, hoặc phải chờ thời gian. Tôi cũng hiểu những người làm công việc cắt phim có cái khó của họ. Nhưng những tiêu chí hiện tại đang đi sau thực tế, và vô nghĩa, không đóng góp được gì ngoài việc hạ thấp giá trị tác phẩm và tăng truy cập cho các trang phim lậu chỉ một tháng sau đó. Dù vậy, điều đó không ngăn được Logan là một trải nghiệm đáng giá của dòng phim siêu anh hùng hiện tại. Một bộ phim người lớn hơn, gai góc hơn, chân thực hơn, bi thương hơn, và là lời tạm biệt giàu cảm xúc đến Wolverine Hugh Jackman, Người Sói đầu tiên và duy nhất cho đến thời điểm này.
Lấy thời điểm năm 2029, trong một thế giới hoang tàn mà không có dị nhân mới nào được sinh ra trong hơn hai thập kỉ, Logan có không khí và cốt lõi của một phim hành trình tiêu chuẩn hơn là siêu anh hùng. Nó là sự kết hợp giữa linh hồn Viễn Tây với các giá trị về sự chuộc tội, mà trích đoạn trong Shane (1953) của George Stevens là tiêu biểu, với phần xác thịt là chất bạo lực “đen” hiếm thấy trong thể loại, được dẫn dắt bởi âm nhạc của Bod Dylan, Jim Croce và một cốt truyện tận thế kiểu Children of Men(2006) hay The Last of Us. Logan chính xác là một màn tưởng nhớ các giá trị cũ, bằng cách lợi dụng thế giới siêu anh hùng một cách khéo léo và đúng thời điểm.
Hãy quên đi hình ảnh Người Sói dũng mãnh các phần X-Men trước, Logan giờ đây là một lão già râu ria sống vất vưởng ở biên giới Mexico, kiếm sống bằng nghề lái xe limo thuê. Một nhân vật với quá khứ đen tối ở một nơi xa lạ, chính là hình mẫu của dòng Viễn Tây hoặc phim noir. Chất độc từ adamantium được cấy vào cơ thể đã phát tác, khiến khả năng phục hồi vết thương gần như tê liệt. Giờ đối phó với vài gã ất ơ trộm lốp xe cũng là chuyện khó với anh. Logan sống cùng với giáo sư Charles và Caliban, dị nhân có khả năng dò tìm các dị nhân khác và sợ ánh sáng. Charles cũng thảm hại hệt như Logan, thường lên cơn động kinh và cần đến thuốc phiện để kiểm soát.
Một ngày nọ, Logan tình cờ đụng mặt với một phụ nữ lạ, người muốn nhờ anh chở cô và con gái Laura đến nơi an toàn. Sự thật, Laura là một dị nhân, nhưng không phải tự nhiên, mà do một công ty lai tạo nên. Một đội quân hùng hậu chỉ huy bởi Pierce (Boyd Holbrook), quái nhân với cánh tay máy, được lệnh truy bắt Laura. Cốt truyện diễn tiến giống như trong Mad Max: Beyond Thunderdome (1985), với sự thúc giục từ Charles, Logan đồng ý đưa cô bé đến một nơi gọi là “Eden” ở phía Bắc Dakota.
Giống như mọi phim hành trình khác, Logan tập trung vào khai thác chiều sâu nhân vật và sự tương tác giữa họ trên chuyến đi. Thật ra, ta hoàn toàn có thể bỏ lớp vỏ siêu anh hùng để có hình dung chính xác về các nhân vật: Một lão già Charles với giấc mơ tan vỡ cố nắm lấy hi vọng cuối, một Logan bị tội lỗi quá khứ và sự mất mát hành hạ, và cô bé Laura cố sống sót để hiểu bản thân mình là ai. Logan còn là phim về việc làm cha mẹ, về cách thế hệ trước đảm bảo sự kế thừa và cuộc sống tốt nhất cho thế hệ sau. Và cuối cùng, là phim về sự mất mát và chia tay.
Là lần cuối Jackman vào vai Wolverine, chúng ta có thể thấy anh và đạo diễn James Mangold, từng cộng tác trong The Wolverine (2013), dồn hết tâm huyết cho một phim xứng đáng. Đây là phim thứ hai của Fox sau Deadpool chấp nhận nhãn R để được tự do sáng tạo, và tiếp tục chứng minh rằng thế giới siêu anh hùng có thể sâu sắc đến mức nào. Logan có được sự hài hòa giữa chất bạo lực chân thực và chiều sâu tâm lí. Mangold xử lí các trường đoạn rất chắc chắn. Có những cảnh phim khá hiếm thấy, như một đứa trẻ bị xiên qua ngực (cảnh này không bị cắt), và rất nhiều máu me. Tôi thưởng thức chúng cũng thích thú như khi nghe Logan và Charles đùa giỡn về những kỉ niệm. Giống như Deadpool, Loganlà một phim anti-hero, đưa những người hùng trở lại mặt đất, và cho thấy chất “người” bên trong họ. Họ cũng đầy rẫy bi kịch và cô đơn, thảm hại như bất kì ai, và ở thế giới hiện thực, như lời Logan “không có đường quay lại khi đã chết đi”.
Vài người sẽ không quen với điều này. Một bạn ngồi cạnh tôi trong rạp tỏ ra thất vọng khi thấy Logan già cả, yếu ớt đến thế. “Logan gì kì vậy?” cậu ta kêu lên. Nhưng đây là Wolverine đáng xem nhất trong sự nghiệp Hugh Jackman. Đây là vai diễn hoàn hảo về mặt thời điểm với anh, cả ngoại hình lẫn diễn xuất, gần như một phiên bản khác của Jean Valjean khắc khổ trong Les Misérables (2012). Chưa bao giờ Wolverine già dặn, cuốn hút, và đáng quan tâm đến thế. Chúng ta cũng sẽ thấy một Charles Xavier rất khác, có lẽ lần duy nhất Patrick Stewart được thể hiện nội tâm trọn vẹn với vai diễn. Giáo sư X giống như nhân vật bước ra từ các phim hài đen của anh em Coens, vừa hài hước vừa bi thương. Cô bé Laura do diễn viên nhí Dafne Keen thủ vai ở mức ổn, phù hợp với kiểu vai này, dù không đặc biệt.
Nếu có gì đó khiến người xem thấy thiếu hụt, có lẽ là một vai phản diện thực sự. Nhân vật Pierce trong phim gây hài nhiều hơn là làm đối trọng. Và sự lựa chọn nhân dạng cho con quái sinh học là không mấy bất ngờ. Tất nhiên, người ta có thể thán phục về việc xử lí kĩ xảo cho nó, nhưng đây là thời đại mà Arnold Schwarzenegger đã làm kẻ hủy diệt quá nhiều lần. Và mặc dù phần kịch bản được viết rất chặt chẽ, đến cuối cùng, ta vẫn cảm thấy có chút công thức và góp nhặt.
Nhưng vài thiếu sót nhỏ, kể cả các cảnh phim bị cắt, sẽ không khiến Logan mất đi giá trị. Đây là bộ phim tiếp theo, dù có chủ đích hay không, có thể định dạng lại hoặc mở ra một nhánh khác của dòng siêu anh hùng, vốn đang cũ dần sau một thập kỉ thống trị. Nhưng quan trọng hơn, đây là chuyến đi cuối cùng mà ta sẽ muốn đồng hành với Logan – Hugh Jackman. Không phải chỉ bởi lòng mến mộ hay ủng hộ, mà vì chất lượng của phim xứng đáng.