Giống như một quyển sách hay, rất khó để người xem dứt ra khỏi thế giới Viễn Tây vừa quen vừa lạ của anh em nhà Coens trong The Ballad of Buster Scruggs (Bản Ballad của Butster Scruggs, 2018).
Tựa phim lấy từ tập phim ngắn đầu tiên trong tổng cộng sáu phim, được thể hiện như sáu truyện ngắn trong một quyển sách Viễn Tây. Sự thật, không có quyển sách The Ballad of Buster Scruggs nào ngoài đời thật cả. Tất cả đều được phát triển từ các mẩu truyện anh em Coens, gồm Joe và Ethan, viết trong vòng 25 năm. Họ lấy cảm hứng từ các giai thoại dân gian, tác phẩm văn học về thời đại cao bồi, sau đó thêm thắt vào chất hài đen đặc trưng.
Sáu phim ngắn được sắp xếp đối xứng về phong cách và nội dung. Phim đầu tiên Buster Scruggs và phim cuối cùng The Mortal Remains (Xác trần sót lại) thể hiện theo hướng siêu thực. Buster Scruggs kể về một gã hát rong với tài bắn súng nhanh, do Blake Nelson thủ vai, du hành qua sa mạc bằng các lời ca. Người xem sẽ cảm thấy vui vẻ với các giai điệu phóng túng, trước khi rợn người bởi màn đấu súng. Mortal Remains lại mang đến không khí kì ảo của Twilight Zone, qua cuộc nói chuyện đầy triết lí của năm hành khách trên chuyến xe ngựa đến Fort Morgan.
Phim thứ hai Near Algodones (Đâu đó gần Algodones) và thứ năm The Gal Who Got Rattled (Cô gái run rẩy) lại mang chất hiện thực châm biếm, với thông điệp về vận đời may rủi. Near Algodones kể về gã cướp ngân hàng bạc mệnh (James Franco) với phi vụ thất bại dẫn đến án treo cổ. Đây là phim có thời lượng ngắn nhất, nhưng sở hữu các câu thoại vui nhộn và đậm chất Coens nhất. Số phận cô gái Alice (Zoe Kazan) trong The Gal cũng không khá khẩm hơn, trên chuyến xe hàng băng qua sa mạc. Chuyến xe định mệnh với rất nhiều sự kiện thảm khốc, kết lại bằng một tình huống trớ trêu và buồn thảm.
Hai phim nằm chính giữa, xuất sắc nhất, gợi đến các truyện ngắn của Jack London. Metal Ticket (Tấm vé kim loại) là một hành trình chậm rãi và choáng váng về số phận con người. Liam Neeson vào vai một ông bầu tạp kĩ, giống cụ Vitalis trong Không gia đình, nhưng quản lí một nghệ sĩ mất tứ chi (Harry Melling) thay vì các con vật. Trong khi đó All Gold Cayon (Hẻm núi vàng) là một bản anh hùng ca về ông lão Installed Pluginso đào vàng do tài tử kì cựu Tom Waits thủ vai.
Giống như cỏ dại ở Texas, dù đã qua thời từ lâu, thể loại Viễn Tây chưa bao giờ chết. Cứ một vài năm, khán giả lại được chứng kiến một tác phẩm hay về thời đại phóng khoáng và đáng sợ này của nước Mỹ. The Revenant (Người về từ cõi chết, 2015), True Grit (Trái tim dũng cảm, 2011) hay 3:10 to Yuma (Chuyến tàu đến Yuma, 2007) là vài ví dụ. Dĩ nhiên, để hấp dẫn người xem đến với thế giới cao bồi đã khai thác đến cạn kiệt này, các nhà làm phim luôn phải thêm vào sự mới mẻ. Sáng tạo là yêu cầu tối thượng.
Anh em nhà Coens, từng rong ruổi ở Texas với Blood Simple (Đơn giản là máu, 2014), rất hiểu điều đó. Dù không chuyển thể từ văn học, các chương của Buster Scruggs đều có chất lượng của một truyện ngắn mẫu mực: Các nhân vật điển hình, chi tiết cô đọng được đan cài khéo léo và kết thúc đầy dư âm. Các cốt truyện gợi cảm giác quen thuộc nhưng luôn mang đến bất ngờ, tất cả đều có các khoảnh khắc ám ảnh hoặc sửng sốt: Một cô gái xinh đẹp giữa đám đông, đôi mắt đáng sợ từ trên cao, một chú gà lẻ loi trên cỗ xe… Khán giả yêu văn học hẳn có thể tưởng tượng các cảnh phim sẽ như thế nào nếu là truyện ngắn.
Dù vậy, chất điện ảnh của Buster Scruggs không hề bị ảnh hưởng. Trên nền các cốt truyện chất lượng và vững chắc, anh em nhà Coens thoải mái tung tẩy, phô diễn kĩ thuật và trình độ dẫn dắt của mình. Texas trong phim không chỉ là một vùng đất, mà là một thế giới riêng. Ở đó, con người không bao giờ tách biệt khỏi thiên nhiên. Người xem sẽ không thấy nhàm chán vì mỗi tập phim đều mang đến một vùng đất khác, thời tiết khác, không khí khác: Những con đường tuyết trắng buồn tẻ và nhơ nhớp, sa mạc trải dài nóng nực, một đồng cỏ lấp lánh nắng thiên đường… Điểm đáng khen là, bất chấp phong cách khác nhau giữa các tập phim, về tổng thể Buster Scruggs vẫn mang đến cảm giác nhất quán.
Thế giới Viễn Tây bỗng trở nên mới lạ và sảng khoái khi được phủ lên chất hài đen đặc trưng của nhà Coens. Không thể lẫn vào đâu lối sử dụng chi tiết quái dị và chất máu me giải trí đã làm nên tên tuổi của họ. Như chi tiết gã hát rong Scruggs bắn súng qua gương trong The Ballad, hay hai mũi tên cắm vào cổ tay cảnh sát trong Near Algodones. Cả cách đào sâu hiện thực và văn hóa, như các lỗ chuột chũi tác động đến trận chiến da đỏ trong The Gal, hay lối đặt thoại triết lí hấp dẫn trong Mortal Remains… đều đã thành thương hiệu.
Sớm thành danh với các tác phẩm kinh điển, tuy nhiên gần đây, anh em Coens đang tỏ ra hụt hơi. Bộ phim gần nhất Hail, Ceasar! (Ceasar vạn tuế, 2016) là một nốt trầm trong sự nghiệp của họ, lộ ra sự lặp lại mệt mỏi và bế tắc. Trong tình cảnh ấy, The Ballad of Buster Scruggs là một dự án mang tính giải tỏa, phù hợp để tìm lại cảm hứng. Khi dồn lực vào những câu chuyện ngắn thay vì vất vả với một chuyện dài, hai vị đạo diễn cho thấy sự hứng thú và năng lượng.
Nhờ đó, mỗi tập phim dù ngắn vẫn mang đến cảm giác đầy đặn, thỏa mãn. Mỗi tập phim mang đến một thông điệp riêng, hé lộ một mảnh khắc nghiệt của đời sống Viễn Tây. Mỗi nhân vật đại diện cho một số phận, ghép thành bức tranh toàn cảnh, đa sắc màu về thời đại cao bồi. Một tay súng muộn màng nhận ra “chẳng thể là số một mãi mãi”. Một gã cướp cay đắng cười nhạo trò đùa của định mệnh. Một lão già gân chiến đấu đến cùng với cả mẹ thiên nhiên lẫn đồng loại… Ở đó, con người sống và chết như cỏ dại, lớp sau đè lớp trước trong cuộc sinh tồn đầy bất trắc. Nhưng cũng từ đó, vẻ đẹp của tinh thần “phải sống” rất Mỹ tỏa sáng rực rỡ.
Thưởng thức Buster Scruggs, một lần nữa khán giả hiểu được vì sao Viễn Tây là một thể loại lớn của điện ảnh ngày trước. Một thời đại đặc biệt và riêng biệt trong lịch sử nước Mỹ và thế giới, nơi điện ảnh có thể vẫy vùng và khai thác tận cùng những tinh túy của nó. Năm 2018 vốn không phải là mảnh đất lành của phim ảnh, kết lại bằng một kì Oscar nhàm chán xây nên từ các tác phẩm lặp lại, công thức và toan tính. The Ballad of Buster Scruggs, dù không nhận được đề cử nào, lại có thể là cứu cánh cho những người yêu điện ảnh thuần khiết, không pha tạp chính trị hay phong trào xã hội. Những người bước vào mỗi bộ phim như một đứa trẻ háo hức được nghe kể chuyện. “Nào, vậy thì hãy cùng nghe ta kể chuyện,” người nghệ sĩ trong Metal Ticket nói thay cho anh em nhà Coens.
THE BALLAD OF BUTTER SCRUGGS (2019)
ĐẠO DIỄN: ETHAN COEN, JOEL COEN BIÊN KỊCH: ETHAN COEN, JOEL COEN DIỄN VIÊN: TIM BLAKE NELSON, WILLIE WATSON, CLANCY BROWN, JAMES FRANCO, TOM WAITS THỜI LƯỢNG: 2H 13M |