Là bộ phim cuối cùng của Roman Polanski được làm ở Mỹ, được mua lại bởi một kịch bản “thay thế” giá chỉ 25 ngàn đô, nhưng Chinatown (Phố Tàu) với diễn xuất tuyệt vời của Jack Nicholson đã trở thành một trong những bộ phim “noir” (phim đen) trinh thám xuất sắc nhất mọi thời đại, cả về giá trị nghệ thuật lẫn văn hóa.
Ban đầu, nhà biên kịch Robert Towne nhận được lời đề nghị soạn kịch bản cho tiểu thuyết kinh điển The Great Gastby (Đại gia Gatsby) với giá 125 ngàn đôla. Tự thấy không thể viết hay hơn tác giả F. Scott Fitzgerald, ông từ chối và đề nghị viết kịch bản của riêng mình, Chinatown với giá 25 ngàn. Nhưng thành công của bộ phim, dẫn đến giải Oscar kịch bản gốc xuất sắc nhất năm 1974 của Towne, có đóng góp không nhỏ của đạo diễn Roman Polanski.
Lấy bối cảnh ở thành phố Los Angeles, phim kể về một cuộc điều tra của tay thám tử Jake Gittes, do Jack Nicholson thủ vai. Ông ta chuyên nhận theo dõi các vụ ngoại tình. Nhưng không phải kiểu kiếm tiền hạ lưu, Jake tỏ ra có lòng tự trọng với công việc của mình, minh chứng là cảnh đấu khẩu trong hiệu hớt tóc. Jake là một cựu cảnh sát, bỏ ngành vì một lý do nào đó ở “Chinatown”, phố Tàu, nơi ông từng làm việc. Một ngày nọ, một người đàn bà tự nhận là vợ của ông Kỹ sư trưởng Hollis của Sở Nước và Năng Lượng, yêu cầu Jake theo dõi ông ta vì nghi ngờ “ăn phở”.
Đúng sở trường, Jake nhanh chóng thu thập được chứng cứ. Nhưng những bức ảnh ngay lập tức được tung lên mặt báo, khiến thanh danh ông Kỹ sư bị hủy hoại. Chưa hết, người vợ “thật” của ông ta, bà Evelyn tìm đến và đòi kiện Jake ra tòa. Bị tổn thương, Jake quyết định đi đến cùng với vụ này, để lôi đầu kẻ chủ mưu ra ánh sáng. Manh mối nằm ở tình trạng thiếu nước đến cùng quẫn của người dân thành phố, và ông Kỹ sư là người duy nhất ngăn cản kế hoạch xây đập nước vì lý do an toàn. Tất cả đều chống lại ông ta. Jake nghi ngờ một vụ ám hại.
Theo từng bước chân của thám tử Jake, mọi thứ không còn đơn giản. Xác Hollis được phát hiện dưới hồ nước, rõ ràng bị giết chết, nhưng tay cảnh sát trưởng lại cố ém nhẹm. Bố vợ của Hollis, hóa ra lại là đồng nghiệp và người nắm quyền cao nhất cho các quyết định của sở Nước và Năng Lượng. Jake điều tra được một âm mưu bán nước từ Los Angeles về các thung lũng xa hơn để kiếm lời. Nhưng con gái ông ta, Evelyn, lại như đang che giấu một bí mật nào khác. Cả hai đều thuê Jack tìm kiếm người con gái trong bức hình ngoại tình của Hollis.
Chinatown trước hết là một bộ phim trinh thám xuất sắc. Phim trinh thám hay luôn biết cách để gợi mở cho người xem các hướng suy luận, biết cách rải các chi tiết, đồ vật, sự chú ý xuyên suốt bộ phim, để rồi giải mã chúng một cách thuyết phục. Đó là lý do vì sao kịch bản của Chinatown được dùng để giảng dạy ở hầu hết các trường điện ảnh trên khắp thế giới.Người xem bị cuốn vào những suy đoán, và mọi khả năng đều để ngỏ. Đó có thể là cô vợ Evelyn vì ghen tuông. Đó có thể là thế lực trong Sở muốn loại bỏ kẻ ngáng đường. Đó cũng có thể là ông bố vợ, vốn là người thân thiết với Hollis nhưng mối quan hệ đã xấu đi vì lợi ích. Nhưng cuối cùng, khán giả vẫn sẽ bất ngờ khi các nút thắt được mở theo cách không thể ngờ đến.
Nhưng việc truy tìm hung thủ không phải là nhiệm vụ chính của Jake. Nhiệm vụ của ông ta là truy tìm sự thật. Jack Nicholson đã bỏ hết tất cả các vai thám tử khác khi tham gia Chinatown, và tự mình xây dựng một hình mẫu nhân vật không thể lặp lại trong điện ảnh. Một thám tử với rất nhiều kỹ năng, như đặt đồng hồ dưới bánh xe để canh thời gian, giả danh thiếp để vào cổng, giả “ho” khi chôm tài liệu… Jake mang đến sự thích thú như khi theo dõi 007 hành động, nhưng không cần đến các “đồ chơi” hiện đại như gã điệp viên người Anh. Bên trong, Jake là một kẻ dễ vỡ.
Một điềm xấu nào đó trong quá khứ, chỉ gợi đến vài lần qua địa điểm Phố Tàu, là một bóng ma ám ảnh Jake. Theo diễn tiến của phim, ông có tình cảm với Elelyn và quan hệ với cô. Elelyn chính là vai diễn xuất sắc nhất của nữ diễn viên Faye Dunaway. Hãy để ý đến biểu hiện của cô khi mỗi khi nhắc đến ông bố, sợ hãi và bối rối, hay câu thoại “tôi đã không hẹn hò với ai rất lâu rồi” cùng ánh mắt cô nhìn Jake xa xăm. Cả hai lúc nào cũng như đang bị bao phủ bởi một nỗi đau không rõ, khiến cảnh phim bên nhau trở nên xúc động hơn, nhưng chỉ khi khán giả đã biết mọi sự thật. Tuy vậy, Jake không tin ai hoàn toàn, đó là bản năng. Cách Nicholson thể hiện một Jake lạnh lùng đáng thương khi chất vấn và tát Evelyn, trong một cảnh phim gây sốc, chỉ cho thấy sự yếu đuối của ông ta. Mọi người xung quanh đều nói dối Jake, ông ta thấy mệt mỏi và không thể chịu đựng được nữa.
Chinatown ra đời vào “kỷ nguyên vàng”của Hollywood, khoảng trong 10 năm của thập niên 70. Không phải là giai đoạn Kinh Đô Ánh Sáng phồn thịnh nhất, mà là lúc các bộ phim “thật thà” nhất, dám xoáy sâu vào hiện thực xã hội Mỹ lúc bấy giờ với những thông điệp nhức nhối. Chinatown ghi dấu ấn một thời quyền lực công nắm giữ tất cả, kể cả Nước và Năng Lượng, dẫn đến tình trạng tham nhũng và biến chất cực độ trong nội bộ giới cầm quyền.
Chủ đề nổi bật nhất là lòng tham, được khắc họa chỉ bằng hai câu thoại của ông bố vợ Hollis. “Tại sao ông lại làm thế, có thứ gì ông không mua nổi sao?”, Jake hỏi và ông ta nói ngắn gọn. “Không phải tiền, anh Gitts, là tương lai”. Một câu thoại nổi tiếng khác vẫn của ông ta: “Hoặc anh mang nước tới L.A (Los Angeles), hoặc anh mang L.A đến với nguồn nước”, ông bố vợ sẵn sàng thay đổi địa lý của cả Bang để hợp pháp hóa số tiền bẩn. Sức mạnh đồng tiền thật đáng sợ, kẻ sở hữu nó có quyền dời non lấp bể, còn cảnh sát trở thành công cụ.
Còn kết thúc là gì? Nhiều khán giả cảm thấy bị phản bội bởi kết thúc phim, khi mọi thứ là một vòng tròn với Jake. Những kẻ đáng chết không chết. Những người đáng sống, không hề có tội và chịu đau khổ bất công, lại không có quyền sống. Không có lối thoát cho họ, chiếc xe không chạy qua được màn đêm tĩnh mịch ở phố Tàu. Thật ra, kịch bản gốc của Towne tươi sáng hơn, nhưng đạo diễn Roman Polanski đã can thiệp dữ dội. Ông bắt vị biên kịch phải sửa lại đoạn kết, bất chấp mọi phản đối và tranh cãi kéo dài. Một phần Polanski bị ảnh hưởng bởi cái chết của vợ 5 năm trước đó. Vợ ông, nữ diễn viên Sharon Tale, bị giết chết một cách dã man khi đang mang thai, và Polanski không tin rằng có công lý trên đời.
Nhưng chính điều đó lại làm cho Chinatown sống mãi. Với ánh mắt đớn đau của Jake bất lực nhìn vào mái đầu Evelyn. Gã cảnh sát hét lên “đưa anh ta đi”, và người phụ tá thủ thỉ “bỏ đi, Jake, đây là phố Tàu mà”. Cùng một lý do Jake rời bỏ phố Tàu ngày trước, rời bỏ ngành cảnh sát, và cùng một lý do ông ta buộc phải rời đi một lần nữa. Chất hiện thực mạnh mẽ giống như một cái đinh đóng thẳng vào tâm trí người xem, và đóng thẳng vào một giai đoạn lịch sử đáng quên của Mỹ. Chinatown được chọn lưu trữ vào thư viện phim quốc gia, bởi tính “văn hóa, lịch sử và xuất sắc về thẩm mỹ”, luôn được xem là một trong những bộ phim vĩ đại nhất từng được Hollywood làm ra.