Phim ảnh luôn là một cách lưu giữ thời gian. Một trong những lí do người ta muốn làm phim là để ngắm nhìn, “sống” trong những thời gian đã mất. Đó là cách Quentin Tarantino thực hiện Once Upon a Time in Hollywood (Chuyện ngày xưa ở Hollywood, 2019) tác phẩm đậm chất cá nhân nhất của ông.
Một bộ phim mà nhìn vào bất kì đâu, mọi trường đoạn, mọi nhân vật, mọi lời thoại… đều là một phần của Quentin. Khi một nhân vật cất lời ngợi khen ai đó, như Rick Dalton (Leonardo DiCaprio) gọi Roman Polanski là “đạo diễn xuất sắc nhất thế giới”, ta biết đó là lời Quentin. Khi Sharon Tate (Margot Robbie) kiều diễm và sáng trong, vui niềm vui con trẻ trong rạp phim, ta hiểu đó là vẻ đẹp qua đôi mắt Quentin. Và khi Cliff Booth (Brad Pitt) xử lí các thành viên gia đình Manson đầy bạo lực ở cuối phim, không hề kiêng nể, đó là điều Quentin muốn làm với chúng… Once Upon a Time là thế giới riêng đầy hoài niệm của Quentin Tarantino.
Vì là riêng, ông không cần câu nệ đến một cốt truyện hoàn chỉnh. Không cần tuyến chính và tuyến phụ đầy đặn như các bộ phim trước. Rick là vai ngôi sao màn bạc dòng cao bồi đang xuống dốc, bi kịch là gã nhận thức rõ điều đó. Nghiện rượu và trầm cảm, gã phải cân nhắc chuyển sang đóng phim cao bồi Ý để kiếm tiền. Người đỡ cho gã khỏi ngã là Cliff, đại diện cho một nghề “tổng hợp” đã mất ở Hollywood: Quản lí, tài xế, chạy việc vặt và bạn tâm giao của ngôi sao. Hàng xóm nhà bên của Rick là cặp vợ chồng son Roman Polanski và Sharon Tate, không xuất hiện nhiều trên phim. Nhưng chúng ta sẽ nhớ đền đến bi kịch của họ, và hồi hộp chờ đợi, mọi lúc.
Chuyện phim tưởng như vụn vỡ bởi lối dẫn bất chấp qui tắc của Quentin. Ngay trường đoạn đầu tiên, cuộc đối thoại giữa Rick và ông trùm Schwarz (Al Pacino) liên tục ngắt quãng bởi các cảnh hồi tưởng dài dòng. Các nhân vật cũng xuất hiện rời rạc, như thể sống những cuộc đời riêng. Rick đồng ý tham gia vai phản diện trong phim mới, gặp gỡ cô bé 12 tuổi Trudi (Julia Butters) và được khích lệ. Trong lúc đó, Cliff tình cờ bắt gặp cô gái hippy Pussycat (Margaret Qualley), dẫn đến cuộc đụng độ với gia đình Manson ở trang trại Spahn… Nhưng càng về sau, lượng chi tiết càng dồi dào, dẫn đến một cảnh bạo lực cao trào đặc trưng.
Quentin Tarantino thực hiện bộ phim này giống như một đứa trẻ vẽ vùng đất mộng mơ. Rất nhiều tình cảm được đặt vào, ở mọi khâu, khiến mọi thứ đều có vẻ hơi quá. Phần thiết kế sản xuất rõ ràng nặng gánh nhất, mỗi khung hình đều đầy ắp các chi tiết bối cảnh. Có rất nhiều cảnh quay Cliff lái xe qua các con phố, để Quentin “khoe” các bảng hiệu, ngôi nhà, kiểu xe hơi cổ. Số lượng bài hát sử dụng trong phim cũng thế. Nếu thử check qua danh sách nhạc phim trên Spotify, bạn sẽ ngất xỉu bởi nó dài như vô tận. Có vẻ như Quentin cố gắng đưa vào càng nhiều bài hát kỉ niệm càng tốt, trải dài từ Bob Serger, Deep Purple, Johnny Lytle, Mitch Ryder… cho đến Simon & Garfuken, The Zombies hay The Rolling Stones.
Dù đôi lúc khiến người xem mệt mỏi vì “bội thực” chi tiết, Once Upon a Time vẫn duy trì được không khí huyền ảo cần thiết. Đó là một Hollywood được dát màu hoài niệm, nhưng không phải kiểu sặc sỡ lòe loẹt như La La Land (Những kẻ khờ mộng mơ, 2016), mà mạnh mẽ và bụi bặm của Viễn Tây. Màu vàng nóng ấm của sa mạc, màu xanh đỏ của ánh đèn nê-ôn và màu đen của đêm dày đặc, khiến kinh đô điện ảnh có dáng hình của một truyện cổ tích đen tối. Chúng ta không chứng kiến một thời đại, mà là thời đại được mã hóa bằng kí ức của Quentin, thấm đẫm tính cách của ông.
Ở đó, các nhân vật trở thành một tấm gương phản chiếu cho thái độ của vị đạo diễn. Những gì ông từng chứng kiến, nghe và hiểu trong suốt những tháng năm làm nghề đều hiện rõ. Đôi khi, thái độ ấy mang tính công kích. Như hình tượng Lý Tiểu Long ba hoa khoác lác, võ mồm thì giỏi còn võ thuật thì kém. Đôi khi, đó là sự giận dữ, như cảnh cao trào ở cuối phim với các thành viên giáo phái Manson. Nhưng ta yêu mến sự thẳng thắn và bất chấp ấy. Đó là cá tính cần thiết trong bất kì ngành nghệ thuật nào, thời đại nào.
Once Upon a Time in Hollywood là một lá thư tình Quentin Taratino dành cho Hollywood “của ông”. Dĩ nhiên, cảm xúc chủ đạo không phải là châm biếm hay cuồng nộ, mà là tình yêu. Nổi bật nhất là tình cảm ông dành cho minh tinh bạc mệnh Sharon Tate. Trong phim, cô chỉ làm những việc nhỏ bé, vặt vãnh thường ngày, nhưng bất kì giây phút nào, quanh cô đều lấp lánh ánh sáng của sự trìu mến. Khó nói rằng Margot Robbie, vốn đậm chất thể thao hiện đại, phù hợp với nét thanh nhã cổ điển của Tate. Nhưng mọi thứ trở nên đúng đắn khi ta nhận ra Sharton Tate không phải là một vai diễn, mà là một ý niệm. Ý niệm về một kiểu mẫu diễn viên, kiểu mẫu hạnh phúc đã chết ở Hollywood.
Leonardo DiCaprio được ưu ái với Rick Dalton, một vai “diễn trong diễn”, có nhiều đất để phô diễn tài năng. Rick là một hình tượng tiểu thuyết quen thuộc, một gã hết thời sống bám vào nhân vật trên phim. Khi tuổi tác ập đến và nhân vật không còn nữa, gã chơi vơi. Rick chính là ông già Behrman trong truyện ngắn Chiếc lá cuối cùng của O’Henry. Tài năng ít ỏi của gã được đánh thức trong cảnh khốn cùng, cũng nhờ một cô bé. DiCaprio diễn khá thú vị trong vai này, nhưng hay ở tầm mức như mọi khi. Về mặt kịch bản, Rick là cái cớ để Quentin bày tỏ tình cảm với thể loại cao bồi. Ta có thể thấy qua các trường đoạn diễn thử nhưng nghiêm túc như thật, dùng đủ các góc máy biểu tượng của thể loại này.
Nhân vật đáng xem và mang tính cá nhân nhất trong phim là Clift Booth của Brad Pitt. Nếu lấy Booth làm trục chính và các nhân vật khác là tuyến phụ, mọi thứ trong Once Upon a Time trở nên thông suốt và gọn gàng. Cliff là kẻ thất bại lớn ở Hollywood chỉ vì một điều: Anh ta chân thật. Chỉ mình Cliff cười nhạo Lý Tiểu Long, hay thậm chí là “xử lí” cô vợ lắm lời. Không một phút giây nào anh ta không sống thật, một phản đề trong thế giới diễn xuất phù phiếm, giả tạo. Cliff cũng là người tốt hiếm hoi trong phim, với một cảnh đối thoại cảm động với ông chủ trang trại Spahn. Nếu có nhân vật nào là hiện thân mong ước của Quentin, đó chính là Cliff Booth.
Once Upon a Time in Hollywood có một cái kết thay đổi lịch sử gây chia rẽ. Nhưng trong mọi trường hợp, khán giả chỉ cần chú ý đến tựa phim để tìm câu trả lời. Đây là một chuyện cổ tích và cổ tích luôn kết thúc có hậu. Một cánh cửa mở ra con đường sự nghiệp cho Rick, cứu vãn tình bạn với Cliff. Một tương lai tốt đẹp chờ đợi Sharon Tate mà cô đáng được hưởng. Những kẻ xấu bị trừng trị đích đáng. Đây là một phim dịu dàng hiếm hoi, đầy hi vọng của Quentin Taratino, và sẽ đứng tách biệt trong sự nghiệp của ông.