“Điều tệ nhất của tuổi già là gì?” Người đàn ông lạ mặt hỏi Straight, ông lão đang trên hành trình vượt 500 dặm để gặp gỡ anh trai trong A Straight Story (Câu chuyện về Straight, 1999). “Điều tệ nhất à?” Lão trả lời. “Đó là nhớ lại ngày ta còn trẻ.”
Đó là một trong nhiều câu thoại thấm thía mà người xem sẽ được thưởng thức trong The Straight Story. Một qui luật và trải nghiệm mỗi chúng ta đều phải trải qua: Người trẻ ít khi nghĩ đến tuổi già, nhưng người già luôn bị lấp đầy bởi ý nghĩ về tuổi trẻ. Qua giọng nói và đôi mắt xanh u sầu của Alvin, được vào vai tuyệt vời bởi nam diễn viên gạo cội Richard Farnsworth, cảnh phim trở thành một câu chuyện ngụ ngôn, chắt lọc tinh túy cuộc đời thành những bài học giản dị.
The Straight Story là tập hợp nhiều câu chuyện như thế, trên con đường rong ruổi của Alvin ở vùng Trung Tây nước Mĩ. 73 tuổi, lão bỏ lại con gái thiểu năng Rose (Sissy Spacey) và thị trấn yên ắng như chính tuổi già, tìm gặp ông anh trai vừa bị đột quị sống dở chết dở. Quá già để lái xe hơi, Alvin lên đường bằng chiếc máy cắt cỏ. 300 dặm đường trên một phương tiện chỉ dùng trong sân vườn. Nhiều người sẽ nghĩ đây là chi tiết điện ảnh được làm quá, cho đến khi biết câu chuyện này dựa trên sự kiện có thật.
Hành trình gặp anh trai của Alvin chính là hành trình tìm về quá khứ. Trên đường đi, lão gặp gỡ với nhiều người khác nhau từ trẻ đến già, hé lộ các chi tiết đời mình. Từ những ngày thơ ấu cùng anh trai ngắm sao trên đồng, khoảng thời gian quân ngũ với cả niềm tự hào và tội lỗi, cuộc hôn nhân dài lâu với vợ… Nhưng không giống lời kể lể dài dòng của hầu hết người già, lời của Alvin như được rút ra từ truyện của Enest Hemingway, ngắn gọn, tinh tế và hàm chứa ý nghĩa. Dù vậy, hành trình này không chỉ của riêng Alvin. Đó còn là câu chuyện nhân sinh từ những người lạ mặt. Mỗi vị khách trên đường lại mở ra một cảnh đời, một tâm sự, góp vào bức tranh đời sống vùng nông thôn nước Mĩ.
Đây là một tác phẩm khác lạ của David Lynch, đạo diễn nổi danh với các phim siêu thực như Mulholland Drive (2001) hay Twin Peak (1989 – 1991). Không còn là những con phố tăm tối, chứa đựng các bí mật đáng sợ, mà là những cánh đồng lúa vàng hiền hòa rung rinh theo gió. Các bản nhạc đồng quê êm dịu dẫn dắt Alvin qua từng cuộc gặp một cách nhẹ nhàng. Những khung hình rộng tuyệt đẹp bắt lấy không gian miền quê và đưa người xem vào đó. Ta như ở cùng Alvin khi lão tắm mình dưới ánh nắng đầu Hè hay ngắm mưa rơi dưới mái nhà kho giữa đồng.
Mỗi bộ phim hành trình hay luôn phải mở ra một thế giới chưa biết. Straight Story là một chuyến đi dễ chịu và thư thái, mở ra cảnh sắc và con người vùng Trung Tây. Kịch bản đầy đặn của bộ đôi John Roach và Mary Sweeney đưa vào nhiều chi tiết thú vị. Trong một cảnh kịch tính hiếm hoi, Alvin suýt nữa thì lao xe xuống một đám cháy diễn tập. Ở bên kia đường, một gia đình vừa nằm tắm nắng, vừa ăn bỏng ngô và xem lính cứu hỏa tập luyện. Sự ảm đạm của đời sống nông thôn Mĩ hiện lên ngay trước mắt người xem, mà không cần lời giải thích nào.
Lynch dẫn dắt bộ phim như một cậu trò ngoan làm bài tập, chuẩn mực và rành mạch. Nhưng khi cần, ở những cảnh đắt giá, ông xử lí chúng theo lối tinh tế của một bậc thầy. Câu chuyện của Straight Story rất dễ sa vào hoài niệm và ướt át, nếu đạo diễn thiếu đi sự nhạy cảm. Bỏ đi phong cách đen tối phức tạp, Lynch mang đến thứ điện ảnh dung dị và cảm động của sự thật. Sự thật tối giản và dễ hiểu, nhưng luôn khơi gợi suy tư, dù là một câu thoại hay hình ảnh. Như chi tiết đám củi khô được cột chặt khi Alvin gặp gỡ cô bé bụi đời. “Một cây củi thì dễ bẻ gãy, nhưng một bó củi thì không.” Hay khi lão nhắc nhở hai anh em sinh đôi cãi nhau ở tiệm sửa xe… Thứ điện ảnh quí không dễ tìm thấy.
Mỗi bộ phim xuất sắc đều sở hữu một diễn viên xuất sắc. Với Straight Story đó là Richard Farnsworth, nam diễn viên đã gắn bó với nghiệp diễn từ thập kỉ 30. Sự nghiệp của ông cũng chính là lịch sử điện ảnh. Farnsworth vào vai Alvin khi là chính Alvin, độ tuổi 70 với bệnh ung thư và nỗi sợ hãi cái chết. Người ta thường nói về những trường hợp xuất thần, khi nhân vật và diễn viên là một, Alvin là một trong số đó. Gương mặt già cỗi nhưng toát lên vẻ ương bướng, kiêu hãnh của Farnsworth là điều gắn kết mọi thứ trong bộ phim.
Không chỉ Farnsworth, mỗi gương mặt xuất hiện đều để lại ấn tượng khó quên. Mỗi nhân vật mang đến một số phận đáng tin, với thông điệp và cảm xúc riêng. Người xem sẽ khó ngăn được tiếng thở dài khi biết vì sao Rose không ở bên con cái, hay đau xót trước câu chuyện về anh lính bắn tỉa, hoặc rơi nước mắt khi anh trai của Alvin xuất hiện. Bởi vì, The Straight Story đủ sức mạnh để khiến chúng ta cảm thấy họ như những người thân gần gũi xung quanh mình.
Để cuối cùng, điều đọng lại trong người xem là sự ấm áp và hài lòng. Ấm áp vì một đoạn kết giàu cảm xúc và hài lòng vì các giá trị nhận được lớn hơn nhiều 2 giờ đồng hồ bỏ ra. The Straight Story là bộ phim mà trữ lượng hơn rất nhiều thời lượng. Các bài học mà Alvin gửi gắm không mất đi khi hành trình của lão kết thúc, mà sẽ tiếp tục với hành trình của riêng mỗi chúng ta.