Một buổi sáng mùa đông, Joel thức giấc một mình trong căn phòng lạnh lẽo. Bên ngoài cửa sổ, tuyết đông cứng những nhành cây gầy gò. Một ngày bình thường. Chiếc xe cũ kĩ xuất hiện một vết xước. Lẽ ra là một ngày bình thường. Anh đứng trước những chuyến tàu, rồi đột nhiên chọn chuyến đến Montauk, một ga xe lửa đang đắm mình trong mưa tuyết. Ý tưởng ngẫu hứng cho Valentine. Anh bỏ làm một ngày. Joel đến Montauk để gặp một cô gái xa lạ, chưa từng hiện hữu trong kí ức.
Eternal sunshine of spotless mind là bộ phim tình yêu tuyệt vời. Tuyệt vời từ một kịch bản biết nối kết từ trí óc đến con tim của Charlie Kaufman. Tuyệt vời từ diễn xuất của các nhân vật. Tuyệt vời từ các bản nhạc nền của Jon Brion. Tôi yêu bộ phim này đến mức sẵn sàng giành chỗ cho nó trong những ngày buồn thảm. Một trong số ít những bộ phim khiến tôi tiếc nuối, vì sẽ rất khó để gặp lại điều gì đó tuyệt vời như vậy.
How happy is the blameless vestal’s lot!
The world forgetting, by the world forgot.
Eternal sunshine of the spotless mind!
Each pray’r accepted, and each wish resign’d …
-Alexander Pope
Tựa phim là câu thơ thứ 209 (“Ánh nắng vĩnh cữu của tâm hồn tinh khiết”) trong bài thơ Eloisa to Abelard của thi sỹ người Anh Alexander Pope, xuất bản năm 1717.
Nhà biên kịch Charlie Kaufman viết kịch bản Eternal Sunshine of spotless mind dựa trên câu chuyện của người bạn thân, Bismuth. Trong một câu chuyện, Bismuth hỏi một cô gái vừa chia tay với bạn trai: “Nếu có cơ hội để xóa anh ta ra khỏi ký ức, cô có làm không?”, và cô gái trả lời: “Có!”
Đó là ý tưởng ra đời cho công ty Lacuna Inc. trong phim. “Lacuna” nghĩa là “kẻ hở”, trong y học là một thuật ngữ để chỉ “chứng quên” xảy ra với những sự kiện nhất định trong quá khứ. Công ty Lacuna kinh doanh dịch vụ “xóa ký ức”, áp dụng kỹ thuật khoa học để xóa một hình ảnh và những điều liên quan ra khỏi ký ức. Khách hàng của công ty là những con người đang khổ đau, họ mong muốn được quên. Mary (Kirsten Dunst), một nữ y tá trong công ty, ngưỡng mộ công việc cô và bác sĩ chính Howard Mierzwiak đang làm, cô thường trích dẫn câu nói: “Blessed are the forgetful: for they “get the better” even of their blunders” (Sung sướng thay sự lãng quên, với nó con người trở nên tốt đẹp hơn bất kể những điều sai lầm của họ).
Joel (Jim Carrey) là một khách hàng của công ty Lacuna. Anh đến xóa kí ức về cô gái Clementine anh từng yêu, sau nhiều lần cãi vã và đau khổ, và nhất là vì Clementine (Kate Winslet) cũng đã xóa ký ức về anh. Đêm ấy, các nhân viên đặt Joel vào một giấc mơ kì lạ. Nơi anh sẽ trải qua từng kí ức một với Clementine, cả khổ đau và hạnh phúc, và sẽ mất dần đi chúng. Khi nhận ra những kí ức ấy quan trọng đến thế nào, Joel tìm mọi cách để trốn chạy khỏi liệu pháp xóa, chờ đến khi trời sáng. Liệu anh có thể làm được khi nơi duy nhất để tìm đến cũng là những kí ức, vốn mỏng manh và dễ tổn thương.
Bộ phim đã đặt ra một khả năng hầu hết những con người đau khổ từng nghĩ đến, hoặc tìm mọi cách để đạt được. Đó là sự lãng quên. Nếu mỗi người đều có thể quên đi những kí ức đau buồn, liệu chúng ta có hạnh phúc hơn?
Eternal sunshine of spotless mind gây ấn tượng bởi sự chân thực được lồng ghép khéo léo vào trí tưởng tượng. Đây là kịch bản “đời thường” nhất (down-to-earth) của Charlie Kaufman. Những người yêu nhau, nắm tay nhau ở những khung cảnh lãng mạn, và thì thầm những lời yêu thương. Cũng những người đó, tranh cãi và xúc phạm nhau bằng những lời lẽ nhói đau. Joel và Clenmentine đem đến rất nhiều sự đồng cảm, những người đang yêu nhìn thấy chính mình đằng sau mỗi hành động. Cách tạo dựng nhân vật cũng thật gần gũi, gần như có thể bắt gặp ở đâu đó trong đời thực. Joel, sống nội tâm, thích vẽ và viết nhật kí, lẩn khuất trong đám đông ở ga tàu điện, nhỏ bé như vô hình. Clementine, cá tính, chân thật và bốc đồng, mơ ước tìm kiếm sự bình yên. Cả hai là những tâm hồn cô đơn, lạnh lẽo và chìm dần trong cuộc sống thường nhật. Cả hai đều tự chọn một góc riêng. Như Joel, ngồi trên bờ một mình, vẽ vời trong thầm lặng. Như Clementine, đứng ở bờ biển lẻ loi, với chiếc áo khoác màu cam. Chính những góc riêng kéo họ lại gần nhau.
Tình yêu là một điều kỳ lạ, tình yêu thay đổi nhiều điều. Khi một người chấp nhận gắn bó với một người, người đó phải chấp nhận bản thân bị thay đổi. Thay đổi để phù hợp, hoặc thay đổi vì tác động của một nhân cách khác quá gần gũi. Ít ai nhận ra, nguyên nhân của hầu hết các cuộc cãi vã đều là sự phản ứng của cái riêng và cái chung trong tình yêu. Joel và Clementine có những khoảnh khắc rất hạnh phúc. Đẹp nhất là cảnh Joel thì thầm khi cả hai nằm trên con sông băng nứt nẻ. “I could die right now, Clem. I’m just… happy. I’ve never felt that before. I’m just exactly where I want to be”. Đó là điều tốt đẹp nhất của tình yêu, mang đến một nơi trọn vẹn bên cạnh người yêu thương. Nhưng còn đó vết nứt dài, khi hai người bắt đầu cãi vã. Những chủ đề rất đời thường, sinh con, ghen tuông, và cách nó diễn ra thật tự nhiên.
Suốt bộ phim là sự lồng ghép giữa mơ và thực. Tôi rất thích cách đạo diễn Michel Gonry xử lý các khớp nối giữa chúng. Nhiều cảnh trong số đó là dàn cảnh thực sự, không có sự nhúng tay của vi tính. Hiếm có một bộ phim nào đầy những giấc mơ, nhưng luôn hướng đến hiện thực như thế. Thỏa sức cho trí tưởng tượng, và điều đọng lại trong người xem là cảm xúc đời thường. Mỗi ký ức của Joel đều là một mảnh ghép trong bức tranh tình yêu của anh. Dù đẹp nhất hay đau khổ nhất, đều không thể thiếu để ghép nên bức tranh trọn vẹn. Chỉ khi sống lại từng khoảnh khắc, Joel mới nhận ra điều đó, nhưng đã quá muộn. Lắng nghe những lời cả hai nói về trong đoạn băng, có những đoạn rất nhói lòng. Ai đã từng yêu sẽ hiểu cảm giác đó, khi đặt mình vào hoàn cảnh của người nghe.
Ở mỗi khung hình đều có một độ rung, dù đôi khi nhỏ đến mức không thể nhận ra. Bộ phim là sự kết hợp giữa giấc mơ của Joel, và hiện thực của các nhân vật khác. Trong hành trình của Joel cũng tồn tại những hiện thực. Độ rung của khung hình vừa đem lại cảm giác bấp bênh, như người ta thường gặp trong giấc mơ, vừa như một góc nhìn vào hiện tại. Suốt bộ phim đều là mùa đông, khung cảnh ẩn chứa một hơi lạnh vô hình, và các nhân vật, cũng như người xem, luôn phải kiếm tìm cảm giác ấm áp.
Trở lại với câu hỏi, nếu chúng ta có thể xóa đi ký ức về người chúng ta yêu nhất, nhưng cũng làm chúng ta đau nhất, liệu chúng ta có hạnh phúc?
Nhiều người sẽ nói có. Khi không còn hình ảnh và những thứ liên quan khác, không còn nhớ nhung, hoài niệm, người ta sẽ thật sự quên. Ký ức là điều duy nhất con người giữ lại trong cuộc đời, và có thể là tất cả. Với Clementine, Mary, họ nói có. Với Joel, anh không còn lựa chọn nào khác.
Khi viết bài này, tôi để bản nhạc nền của Jon Brion tự do trôi dạt, chủ yếu để tạo cảm hứng viết. Rồi nhận ra nó thật sự là một bản nhạc tuyệt vời. Bản nhạc của kí ức. Từng nốt Piano như đuổi bắt lẫn nhau, rồi cùng dạo chơi, rồi giai điệu cuối lại như nỗi đau xa cách. Chút man mác buồn, nhưng nhẹ nhàng quá và êm đềm quá. Nó khiến tôi dù không muốn, cũng phải nhớ về những ngày xưa, nhớ về một ai đó. Tôi nhớ đến khoảng thời gian rất thê thảm ấy, và cũng từng muốn xóa đi. Tôi từng nằm ngủ rất nhiều, và mong khi thức giấc mọi thứ đều tan biến. Giờ đây, mọi thứ kết thúc đã lâu, đủ mọi điều kiện để quên, lại không muốn quên đi. Đơn giản vì ký ức nào rồi cũng sẽ trở thành ký ức đẹp.
Đó cũng là điều Joel nhận ra khi được sống lại những giây phút bên Clementine. Ký ức quá ngọt ngào để quên đi. Kẻ bất hạnh nhất không phải là kẻ không có đau khổ, mà là kẻ không có bất kì khoảnh khắc quan trọng nào để nhớ. Cuộc sống của Joel không còn như xưa, có thể thêm nhiều nỗi buồn hơn, nhưng anh không còn cô đơn. Căn phòng đầy dấu ấn của Clementine, quyển sổ nhật kí đầy hình vẽ về Clementine, những thứ của Clementine. Xóa đi cảm giác cô đơn là phép màu chỉ những người yêu nhau mới có. Nhiều người khi yêu vẫn cô đơn, đó là vì tình yêu của họ, chứ không do tình yêu. Như Joel, Clementine và các khách hàng khác, là vì tình cảm quá sâu đậm và họ không đủ sức để chống chọi, mới tìm đến công ty Lacuna Inc.
Trong phim, mỗi nhân vật đều trở lại yêu người họ đã từng yêu trước đó, dù kí ức hoàn toàn phai mờ. “Cá tính riêng của con người không nhất thiết phụ thuộc vào các sự kiện liên tục trong quá khứ” (John Locke). Điều này rất có ý nghĩa để củng cố thêm niềm tin về tình yêu thật sự, hai người nào đó sẽ có hàng ngàn cách để gặp nhau và yêu nhau. Ký ức có thể mất đi, nhưng tình yêu thì không. Tình yêu không đơn giản chỉ là ấn tượng về bề ngoài, hay dựa trên số lượng cảm giác hạnh phúc mang lại. Joel yêu Clementine ngay khi chỉ mới nhìn thấy cô từ phía sau. Với Clementine, dễ dàng nhận thấy cô yêu Joel tha thiết trong bất kì hoàn cảnh nào. Tình yêu có cách để nối những tâm hồn mà không qua những sợi dây vật lý để người ta đơn giản xóa đi.
Những cảnh cuối phim để lại nhiều dư vị. Joel và Clementine ở lần đầu gặp gỡ. Ký ức thì không hoàn hảo, luôn có những lúc người ta muốn trở lại để thay đổi theo hướng tốt đẹp hơn. Nhưng điều duy nhất con người có thể làm là, Joel nói, “tận hưởng nó”. Dù ký ức mất đi, Joel và Clementine vẫn quyết định quay lại với nhau, mặc cho họ có thể lặp lại những nỗi đau trước đó. Luôn hạnh phúc không phải là mục tiêu quan trọng nhất, mà hơn thế nữa, đó là vẫn được ở bên nhau.