Phải đến khi xem lại Gone Girl (Cô gái mất tích) bằng bản đẹp, tôi mới có cảm nhận đầy đủ về bộ phim tâm lý kinh dị này của David Fincher. Khi chiếu rạp, người ta đã cắt và chỉnh sửa một số cảnh (một lần hiếm hoi hợp lý vì độ “sốc” của nó, sẽ khó tiếp nhận với khán giả phổ thông), cộng với việc lời thoại thay đổi để dễ hiểu hơn, sẽ khó có được cảm giác trọn vẹn. Gone Girl là một phim xuất sắc, với cách dẫn truyện bậc thầy và lối sử dụng camera đặc tả ám ảnh của Fincher, một kịch bản gần như hoàn hảo, nhiều chi tiết và kết nối chặt chẽ của Gullian Flynn (chuyển thể từ quyển sách cùng tên của cô), bên cạnh diễn xuất tuyệt vời của Rosamund Pike, người đang có cơ hội rất lớn nhận đề cử đầu tiên trong sự nghiệp.
Gone Girl mang đến trải nghiệm không mấy dễ chịu, nhất là đối với đàn ông, đưa những mâu thuẫn hôn nhân trở thành nỗi sợ hãi, và tạo ra cảm giác ngột ngạt của một xã hội bị tẩy não và dắt mũi bởi truyền thông, nơi sự thật và lý trí trở thành một thứ xa xỉ, bị bóp nghẹt bởi định kiến và tâm lý đám đông.
Chuyện phim kể về Nick (Ben Affleck), vào buổi sáng kỷ niệm 5 năm ngày cưới, anh trở về nhà và nhận ra người vợ Amy (Pike) đã biến mất. Nick gọi cảnh sát, đứng đầu cuộc điều tra là nữ thám tử Rhonda Boney (Kim Dickens), nhanh chóng nhận thấy điều bất thường. Không chỉ hiện trường vụ án có nhiều điểm nghi vấn, mà thái độ và hành động của Nick cho thấy anh có khả năng chính là hung thủ. Câu chuyện diễn ra song song giữa hiện tại của Nick, và lời kể trong quyển nhật ký của Amy. Cô kể lại từ những ngày đầu gặp gỡ và hạnh phúc, cho đến khi mâu thuẫn xảy ra giữa 2 vợ chồng, và nỗi lo lắng rằng Nick có thể muốn giết cô.
Gone Girl không phải kiểu phim gây bất ngờ, như The Sixth Sense hay The Others, kiểu một chi tiết để lật đổ toàn bộ phim. Rất nhanh sau khi thiết lập lớp nền, cốt truyện tiết lộ rằng chính Amy là người đã sắp đặt tất cả, từ quyển nhật ký cho đến các chi tiết nhỏ nhất như vết máu, cây gậy trong lò sưởi, các lá thư đề “manh mối” trong trò chơi kho báu… để dẫn dắt cảnh sát đi đến kết luận Nick đã giết cô. Đây là một hình thức trả thù cho sự lười biếng và phản bội của Nick, xét ở hoàn cảnh thông thường, là dấu hiệu tâm thần hoặc siêu tâm lý, gợi đến những bộ phim của Alfred Hitcock như Psycho hay Vertigo. Nhưng trong bối cảnh phim và xu hướng tâm lý kinh dị phi luân lý đang nổi lên ở năm nay (có Nightcrawler, Whiplash, Foxcatcher…), thì hành trình trả thù của Amy là một hành trình mạnh bạo để cứu vãn hôn nhân và tình yêu của đời cô.
Hành trình đó nằm trong một không gian khó thở của sự soi mói và bịa đặt từ truyền thông. Vì Amy là một người nổi tiếng và được yêu mến, nhân vật trong quyển sách thiếu nhi ăn khách “The Amazing Amy” do bố cô viết, sự kiện nhanh chóng được quan tâm. Điều đó nằm trong tính toán của cô. David Fincher lấp đầy cảm giác người xem bằng sự nhột nhạt khó chịu của những làn sóng tiếng ồn, ánh sáng máy ảnh, hàng tá con người và xe cộ cùng Camera vây quanh nhà Nick, bằng những hiệu ứng xã hội rất thật và nhức nhối (một phụ nữ đã cố chụp ảnh với Nick và đăng lên Facebook), bằng những chương trình lá cải vốn thịnh hành ở Mỹ, nơi người ta sẵn sàng xúc phạm và đồn đoán mà không cần đến bằng chứng xác thực. Nhưng khó chịu nhất, chính là đám đông, những đám đông không chính kiến hoặc thay đổi xoành xoạch theo tình tiết, trở thành mồi ngon cho báo chí, rõ ràng là vấn đề không chỉ riêng ở Mỹ. Đó là vấn nạn của xã hội thông tin.
Không chỉ người dân, mà ngay cả những người cảnh sát (trừ Boney), những người đòi hỏi lý trí nhất, cũng bị cảm tính lấn át. Trong bối cảnh đó, sự thật là điều bất khả thi. Nick là người “thật” nhất ở đoạn đầu phim, anh thể hiện cảm xúc và thái độ vốn có của mình với vợ, không dấu diếm, và điều đó đẩy anh vào thế bất lợi. Nick nhanh chóng nhận ra anh bị lôi kéo vào một “cuộc chơi” với Amy, mà người “hút” truyền thông và công chúng về phía mình sẽ là người chiến thắng. Nick nhờ đến luật sư Bolt (Tyler Perry), chuyên gia bào chữa cho các ông chồng giết vợ, để hướng dẫn.
David Fincher có lẽ là đạo diễn có lối dẫn dắt hấp dẫn bậc nhất Hollywood hiện tại. Khởi đầu một cách chậm rãi, nhịp độ của giống như một chiếc tàu lượn, cứ tăng tốc dần cho đến cao trào. Ông đưa người xem vào một ma trận các chi tiết ở cả hai góc nhìn, và đặt họ vào những suy đoán. Ngay khi các suy đoán kết thúc và câu trả lời mở ra, điều chờ đợi họ là sự hoang mang, không biết điều gì sẽ diễn ra tiếp theo, với vô vàn các khả năng. Tính giải trí của Gone Girl là ngang bằng với tính nghệ thuật, một cách rất rõ ràng, và được đẩy lên đỉnh điểm với cảnh Amy giết người bạn trai cũ Desi (Neil Patrick Harris) trong khi đang quan hệ tình dục. Cảnh phim gợi đến rất nhiều cảnh giết người trong phòng tắm của Spycho, với lối cắt cảnh tương đồng, âm nhạc tương đồng, cảm giác tương đồng. Về tổng thể, bộ phim mang không khí ám ảnh của những phim tâm lý kinh dị cổ điển, một kiểu “classic” của thời hiện đại. Giống như bộ ba Before của Linklater, Gone Girl hoàn toàn có thể được ở trong các sách giáo khoa điện ảnh trong 50 năm tới.
Nhưng cảnh phim “gây sốc” đó cũng là một bài kiểm tra cho khán giả. Giống như ở cảnh lấy lời khai trong bệnh viện khá mỉa mai, khi tất cả cảnh sát (hầu hết là đàn ông) chỉ tập trung vào các tình tiết ghê tởm tưởng tượng của Amy, mà quên đi các lỗ hổng trong câu chuyện. Chúng ta sẽ chú ý gì khi xem phim, những hình ảnh máu me và sự ác độc, thậm chí điên loạn của Amy, nỗi ám ảnh tạo ra từ chúng (và hai cảnh quay chậm ở đầu vào cuối phim, có thể tạo nên cơn ác mộng), hay cốt lõi của tất cả những điều đó, vốn đơn giản hơn rất nhiều: sự đổ vỡ của hôn nhân trong xã hội hiện đại, và nỗ lực tuyệt vọng của một người phụ nữ để cứu lại tình yêu đã mất.
Chúng ta sẽ không nói về những thứ đại loại như “ai là người có lỗi”, “đàn ông là những con lợn sau khi kết hôn”, hay “đáng sợ nhất là cơn ghen của phụ nữ”, hay những tình yêu rất đẹp nhanh chóng rạn vỡ sau khi đối mặt với nạn thất nghiệp hay thiếu tiền. Đó là những điều rất hiện thực. Các nhân vật trong Gone Girl có thể không tạo cảm giác hiện thực, sức nặng tâm lý của nó vượt qua giới hạn luân lý thông thường, Amy không đại diện cho toàn thể phụ nữ, cũng như Nick đối với toàn thể đàn ông. Họ là những trường hợp cá biệt. “Hai người là cặp đôi khốn nạn nhất tôi từng biết,” Bolt nói, “mà tôi là chuyên nhận những vụ khốn nạn như thế này.” Họ gặp những vấn đề thông thường, nhưng giải quyết theo cách cá biệt, và chúng ta xem xét họ ở sự cá biệt đó.
Amy là một người giả dối, nhưng có lý do. Cô sống cuộc đời “phụ” thêm cho nhân vật của chính cô trong sách, và nó hình thành tính cách ấy. “Amy Tuyệt Vời luôn đi trước em một bước,” cô nói với Nick trong buổi tối họ cầu hôn. Amy Tuyệt Vời hoàn hảo với những điều sắp đặt để làm hài lòng độc giả, và Amy có khả năng tương tự với “công chúng” riêng của mình. Cô tìm thấy Nick và nhanh chóng nhận ra anh là một người giả dối, nhưng không tự nhận thức được. Họ giả vờ là người tình lý tưởng của nhau, và đạt được hạnh phúc với điều đó. “Nick khơi dậy điều gì đó ở tôi mà tôi không biết”. Một kiểu tình yêu tâm thần, nhưng ở mặt nào đó, nó mang đến sự kết nối. Amy thoải mái với trò chơi này, cho đến ngày Nick không còn muốn ở trong nó nữa. Amy quyết định hành động.
Rosamund Pike đem đến cho Amy sự sống động, còn hơn thế nữa, là độ phong phú trong màn thể hiện của cô. Giống như Jennifer Lawrence đã làm với phim Silver Lining Playbook. Tôi thường tưởng tượng vào vai một nhân vật giống như vẽ một hình 3D, càng nhiều pixel, càng nhiều điểm ảnh, càng nhiều độ chi tiết, nhân vật càng “thật” hơn. Amy cực kỳ chi tiết. Ở mỗi cử chỉ, mỗi ánh mắt, thái độ của cô, chứa đựng nhiều lớp tính cách để người xem khám phá. Amy thích đóng vai, nhưng ghét sự kiểm soát, như cách Desi muốn kiểm soát cô. “Anh muốn em là… em,” anh ta nói. Nhưng anh ta không biết, lớp vỏ của cô chính là cô. Vai người vợ hoàn hảo cô dựng lên bên cạnh Nick chính là bản thân Amy. Có phải con người ta cảm thấy hài lòng nhất khi trở thành, là con người ta thấy thật nhất? Và đó là điều chỉ có được với Nick, ngay từ phút đầu tiên. Phải, Nick không giàu có, không có ngôi nhà đẹp, không thể nói về văn thơ Pháp hay trích dẫn Proust, anh ta chỉ là một gã lười vừa xem tivi vừa đút tay vào quần đùi. Nhưng Amy yêu anh ta, tình yêu thật sự. Chỉ có một người đang yêu thật sự mới đau đớn vì một cử chỉ chồng mình đã dành riêng cho mình, nhưng nay trao cho người khác, hơn gấp trăm ngàn lần chuyện anh ta ngoại tình hay quan hệ xác thịt với cô gái ấy.
Và tình yêu đó cũng thật như lưỡi dao cô cứa cổ Desi. Amy đáng sợ, và cũng đáng thương, và đáng ngưỡng mộ theo một cách nào đó. Trong một phút giây cô ta chực khóc, nhưng nhanh chóng gạt đi ngay, để rồi sau đó “diễn” trước máy quay. Nhưng ai biết những giọt nước mắt ấy là thật hay giả? Ở một thế giới với những tiêu chuẩn đạo đức khác, Amy sẽ là tấm gương cho nỗ lực tranh đấu không biết mệt mỏi để lấy lại người chồng, tình yêu, gia đình, tiền bạc, trong tình thế chỉ có một mình. “Sức mạnh của người phụ nữ là vô cùng,” câu này không thể đúng hơn được nữa.
Ngược lại, Nick dần khám phá được con người mình qua cuộc đấu trí với truyền thông, mà Amy dựng lên. “Em đã đưa anh đến một đẳng cấp mới, với đẳng cấp của em,” Amy nói, và cô đúng. Từ một gã không biết thể hiện trước đám đông, Nick thay đổi, đã thể hiện tốt ngay cả trước người phỏng vấn kỳ cựu là Sharon Schieber. Nhiều khán giả nam sẽ thấy khó ở với đoạn kết, vì giống như Amy đã “thắng” trong cuộc chiến với chồng. Thật ra, kẻ chiến thắng cũng bao gồm Nick. Anh ta đã mỉm cười khi lên xe sau khi rời khỏi trường quay, Nick ngạc nhiên về chính mình. Amy cũng đã khơi dậy điều gì đó ở Nick, anh ta vui thú với con người mình trở thành. Bản tin Nick nói với Amy trên truyền hình, thuyết phục được cô quay lại, là vì thế. Không phải những lời dối trá của Nick khiến Amy thay đổi, mà vì anh ta đã hiểu được cô, “đến tận xương tủy”, anh đã trở nên giống cô. Cuối cùng họ đã bắt đầu giống một gia đình, ở “cùng một phe” và hướng đến mục tiêu chung. Một gia đình khốn nạn, nhưng có đầy đủ tiêu chuẩn của một gia đình hạnh phúc: vợ chồng thấu hiểu nhau đến tận cùng, cố gắng để vực dậy cùng nhau, để đối phó với thế giới ngoài kia, và có lẽ là tình yêu, cùng một đứa con sắp ra đời. Cô em gái Go (Carrie Coon) là tiếng nói lý trí cuối cùng của Nick, và cô đã nói ra điều Nick không dám thừa nhận với bản thân mình: “Chúa ơi, anh muốn ở cùng cô ta.”
Ben Affleck có một vai diễn tuyệt vời không kém, dù nhìn thoáng qua, có vẻ không khác những vai diễn trước đây của anh. Ben mang đến cảm giác đó thật sự là câu chuyện của anh, bởi lẽ anh từng lâm vào tình cảnh tương tự Nick trong quá khứ, bị săn đuổi bởi báo chí, bị ghét bỏ, rồi lại được yêu mến. Nhờ đó, anh có được sự tinh tế trong diễn xuất mà trước đây còn thiếu, anh hoàn toàn vừa vặn với vai diễn của mình. Nhưng người tôi thích theo dõi nhất, ngoài Amy, là nữ thám tử Boney. Hình tượng của cô rất giống với nữ cảnh sát Marge Gunderson do Frances McDormand thủ vai trong Fargo (1996) mà tôi yêu mến. Một phụ nữ lý trí, và nổi bật hơn giữa một thế giới đầy cảm tính và định kiến, và đại diện cho công lý ở mức độ thuần khiết nhất. Nhưng một bộ phim như Gone Girl không có chỗ cho công lý và sự thật, tương tự là Nightcrawler, ranh giới giữa tốt và xấu bị nhòe nhoẹt trong một cuộc đấu tranh siêu hình hơn, là cuộc chiến tâm lý trong bộ não con người, phức tạp hơn và đáng kinh hãi hơn. Để hiểu rằng những áp lực và vỡ nát trong cuộc sống hiện đại có thể đẩy con người đi xa đến đâu, vượt quá những giới hạn như thế nào. Tình yêu cũng là một trạng thái tâm lý, nó cũng có thể được đẩy đi rất xa. Và đó cũng là điểm mà Hollywood đang đặt chân đến ở hiện tại. Một đẳng cấp làm phim mới đang là xu hướng của Oscar 2015, và có thể trở thành xu hướng điện ảnh chủ đạo trong thập kỷ tới.
Nhưng, câu hỏi cuối cùng đọng lại trong đầu óc những khán giả nam sau khi xem Gone Girl, có thể là: “Có ai muốn có một người vợ như Amy không?”. Một anh bạn của bạn tôi đã thốt lên sau khi xem phim rằng “xem xong khỏi muốn lấy vợ luôn.” Khá hài hước, nhưng phản ánh đúng sự thật, dù chúng ta có thể sẽ đối mặt ở mức độ nhẹ nhàng hơn: hôn nhân luôn rất phức tạp, không đơn giản, và đầy rẫy khó khăn. Và chúng ta cần phải sẵn sàng cho nó.