Trong khi hầu hết thể loại khác chịu lép vế trước dòng siêu anh hùng, kinh dị vẫn ăn nên làm ra. Gần như mỗi năm đều có một hay hai phim trở thành hiện tượng. Thậm chí, loạt Conjuring (Ám ảnh kinh hoàng) còn trở thành phim chuỗi. Nỗi sợ hãi chưa bao giờ lỗi thời. Và nếu không có gì bất ngờ, năm 2018 sẽ gọi tên Hereditary (Di truyền) ở vị trí phim kinh dị xuất sắc nhất.
Hầu như ai trong chúng ta cũng đều gặp phải cùng một cơn ác mộng ngày thơ bé: Bị truy đuổi bởi những bóng ma. Lạ lùng là, dù ta cố gắng chạy thế nào, dường như không thể di chuyển một bước chân. Cảm giác sợ hãi tột cùng được lí giải bằng các nếp não nguyên thủy còn hằn lại, từ tháng ngày tổ tiên ta bị truy đuổi bởi các con ác thú. Đó chính là không khí ác mộng mà đạo diễn trẻ Ari Aster bao phủ lấy gia đình Graham trong Hereditary, từ phút đầu tiên đến phút cuối cùng.
Phim mở đầu bằng đám tang của Ellen, bà ngoại của hai đứa cháu Peter (Alex Wolff) và Charlie (Milly Shapiro). Người mẹ Annie (Toni Collette) có một bài phát biểu đầy bối rối, khi phát hiện nhiều người lạ mặt xuất hiện. Cô là nghệ nhân chế tác những mô hình nhà thu nhỏ, một món đồ trang trí được ưa thích ở phương Tây. Trở về nhà, dù được người chồng Steve (Gabriel Byrne) an ủi, Annie vẫn cảm thấy không ổn. Lục tìm những đồ vật cũ của mẹ, cô thấy mảnh giấy gửi cho mình: “Con đừng lo, hi sinh của chúng ta sẽ chẳng là gì so với phần thưởng.”
Chuyện gì xảy ra tiếp theo, có lẽ bạn nên tự mình khám phá. Bất kì tiết lộ nào xa hơn về nội dung đều có thể ảnh hưởng đến trải nghiệm, vì chúng rất đáng giá. Về cốt truyện, Hereditary vừa cũ vừa mới. Những yếu tố quen thuộc của thể loại ngôi nhà ma ám đều xuất hiện: Bàn cầu cơ, linh hồn tà ác, con quỉ giấu mặt… Nhưng khác với loạt Insidious (Quỉ quyệt) hay Conjuring, mọi thứ sẽ không theo công thức nhà trừ tà giải cứu. Hereditary là một hành trình tuyệt vọng với kết thúc chính là khởi đầu. Một The Witch (Phù thủy, 2015) của nước Mỹ thời hiện đại.
2018 là một năm thú vị của dòng kinh dị, bởi hồi đầu năm, một tác phẩm khác gây tiếng vang là A Quiet Place (Vùng đất câm lặng). Đặt cạnh Hereditary, chúng ta có hai trường phái đặc trưng của thể loại này. Quiet Place tận dụng tối đa kĩ thuật jumpscare, bất thình lình hù dọa khán giả, với ý tưởng sử dụng âm thanh làm chủ đạo. Hereditary thì ngược lại, tiết chế đối đa các cảnh gây giật mình, mà dùng đến các yếu tố tâm lí. Nỗi sợ hãi đến từ sự thấu hiểu con người của đạo diễn kiêm biên kịch Ari Aster.
Chỉ cần một cảnh tai nạn đầu phim, khán giả sẽ biết đây không thể là một phim tầm thường. Lối cắt cảnh mạnh mẽ, sử dụng bạo lực hợp lí, và đặc biệt, tinh tế trong phản ứng của nhân vật, khiến chúng ta vừa bị sốc vừa thỏa mãn. Aster dẫn truyện một cách từ tốn, nhưng một khi đã đẩy cao trào là lên đến tận cùng. Không khó để đoán ra bí mật chính của phim, nhưng rất khó để đoán màn hù dọa nào đang chờ ta phía trước. Áp lực luôn đè nặng lên tâm trí người xem, không một phút nào lơi lỏng.
Thật khó tin khi Aster, sinh năm 1986, có thể viết được một kịch bản dày đặc chi tiết ở bộ phim đầu tay này. Bạn có thể tìm đọc các bài phân tích để hiểu được các lớp lang và dụng ý của anh. Đơn cử như cách Aster lồng ghép thế giới thật và thế giới mô hình trong phim. Các mô hình vừa biểu thị cho số phận định sẵn của gia đình Graham, như những con búp bê trong ngôi nhà búp bê, vừa phản ánh sự tà ác dần xâm lấn Annie. Đến cuối cùng, cả hai thế giới vỡ vụn và hòa vào nhau, cơn ác mộng thành hiện thực, và ngược lại. Hay cách các tấm sticker màu xanh đại diện cho áp lực đè nặng lên cô, khởi đầu cho mỗi sự kiện bi kịch. Hay câu chuyện về các vở bi kịch Hi Lạp như Hercules và Iphigenia… Mọi thứ hòa quyện vào nhau trong một không gian tù túng khó thở của khổ đau, giận dữ và nghi kị.
Dĩ nhiên, Aster chịu ảnh hưởng rất lớn từ các tác phẩm và phong cách của những đạo diễn khác. Lớn nhất trong bộ phim này là The Witch của Robert Eggers, như Aster thừa nhận, đặc biệt ở đoạn kết. Anh cũng sử dụng những cú máy đặc trưng của James Wan (lộn ngược) hay Wes Anderson (từ một khung hình tĩnh rồi lia ngang). Tất cả để tạo nên một không gian mơ màng, siêu thực.
Trái tim của mọi bộ phim luôn là diễn xuất, Hereditary có được màn trình diễn ấn tượng và đồng đều từ cả bốn nhân vật. Các diễn viên đều có những nét đặc biệt, gây khó chịu cho người xem ở cả thị giác lẫn tiềm thức. Chỉ trừ ông bố Steve của Gabriel Byrne, một người nằm ngoài huyết thống của Ellen, một “người bình thường”. Alex Wolff có mái tóc hói cao, da ngăm đen như người Ấn, lông mày rậm với một nốt ruồi to trên má. Milly Shapiro sở hữu chiếc mũi quái dị, tạo cảm giác ghê rợn. Chúng ta sẽ phải thốt lên “Đúng là diễn viên phim kinh dị” ngay khi chúng xuất hiện.
Xuất sắc nhất dĩ nhiên là nữ diễn viên Toni Collette, được biết đến với vai bà mẹ trong Little Miss Sunshine (Hoa hậu nhỏ ánh dương, 2006). Chứng kiến những biểu cảm của cô có lẽ còn khiến ta sợ hãi hơn bất kì con quỉ nào xuất hiện. Cảnh phim tranh cãi ở bữa ăn, hãy chú ý đến ánh mắt nhuốm thù hận và cách nhấn nhá từ ngữ của cô, chính xác là những gì sẽ phát trên màn hình nếu Toni được đề cử Oscar. Một lần nữa, chúng ta sẽ nhớ đến Emily Blunt trong A Quiet Place. Chắc chắn đây là hai cái tên sẽ càn quét các giải thưởng chuyên cho dòng kinh dị dịp cuối năm.
Hereditary, nếu nhìn ở góc độ hiện thực, bỏ hết các yếu tố ma quỉ, có lẽ miêu tả quá trình một gia đình tan vỡ sau nỗi đau mất mát. Cốt lõi của tác phẩm này rất gần gũi, là về mối quan hệ giữa các thành viên. Một gia đình yêu thương và tin tưởng lẫn nhau thì sẽ không có thế lực nào chen vào và làm sụp đổ được. Trong Hereditary, rất nhiều lần chỉ cần các nhân vật quyết định khác đi thôi, mọi thứ sẽ đổi khác, số phận họ sẽ đổi khác. Nhưng không một lần nào họ quyết định đúng.
Điều đáng sợ nhất là cảm giác bất lực khi tưởng tượng rằng chúng ta là gia đình Graham. Sự dày dặn của kịch bản khiến người xem tin rằng, ở nơi nào đó trên thế giới, thật sự xảy ra những chuyện tương tự. Giống như trong những cơn ác mộng thơ ấu, ai cũng từng mơ thấy bị những con quái vật hoặc ma quỉ đuổi theo. Nỗi sợ tột cùng không đến từ hình dạng của chúng, hay chúng thật sự là gì, mà là cảm giác không thể thoát khỏi chúng.