Có những vì vua không bao giờ chết, trong cả lịch sử thế giới và điện ảnh. Western, hay dòng phim Viễn Tây, là một vì vua như thế. Đạt đến hoàng kim và lụi tàn vào giai đoạn bình minh của điện ảnh, nhưng tinh thần Viễn Tây vẫn sống, nương náu trong thể loại gọi là Neo-Western. Và 10 năm sau No Country for Old Man (Không đất cho những anh già, 2006), đến lượt Hell or High Water (Không lùi bước) đủ sức khiến cho những ai yêu mến Neo-Western phải tự hào.
“Come hell or high water” là một thành ngữ tiếng Anh có nghĩa “cố sức hoàn thành một việc gì, bất kể khó khăn đến đâu”. Nhưng nó còn liên quan đến một thuật ngữ ngân hàng, “hell or high water clause”, là khoản nợ bắt buộc phải thanh toán, trong mọi hoàn cảnh. Cả hai ý nghĩa này biến Hell or Hight Watertrở thành tựa đề hoàn hảo cho bộ phim của đạo diễn David Mackenzie. Một cuộc săn đuổi khó quên qua vùng đất Texas mênh mông khói bụi, chứa đựng sự hài hước, châm biếm, nam tính của tinh thần cao bồi đúng nghĩa, cùng với các giá trị về tình anh em, sự cứu rỗi và trả giá, đặt trong một kịch bản sâu sắc và đầy đặn.
Phim bắt đầu bằng một buổi sáng tại ngân hàng Midlands, phía tây Texas. Hai tên cướp bịt mặt Toby (Chris Pine) và Tanner (Ben Foster), cũng là hai anh em ruột, tấn công một bà già thu ngân để cướp tiền. Bà ta, cũng cứng cựa như cánh đàn ông ở Texas, nói rằng chỉ có ông chủ mới giữ chìa khóa. Toby muốn rút lui trong khi Tanner cương quyết đứng chờ. Cuối cùng ông ta cũng đến, và chỉ kịp nói “Chào buổi sáng” với hai tên cướp trước khi bị đánh gục, trong một cảnh hài hước theo kiểu anh em nhà Coens. Khi trở ra xe, Tanner tỏ ra thích thú và phấn khích, trong khi em trai Toby bực tức, vì phải mạo hiểm không cần thiết.
Đó là cách biên kịch Taylor Sheridan, nổi tiếng với Sicario (Ranh giới, 2015), cho người xem biết sự khác biệt giữa hai anh em. Toby, với ánh mắt luôn nhìn xuống đất, bị dằn vặt bởi cảm giác tội lỗi. Anh ta là kẻ lên kế hoạch cướp bóc, để giữ lại ngôi nhà sắp sửa bị ngân hàng thu hồi. Trong khi đó Tanner, luôn tỏ ra manh động và thích mạo hiểm. Sự giàu có về chi tiết và vững chắc về tâm lí được thể hiện ngay từ phút đầu tiên. Điều tương tự được dành cho những kẻ săn đuổi, là bộ đôi thám tử già dặn Marcus (Jeff Bridges) và Alberto (Gil Birmingham). Marcus sắp sửa về hưu, còn Alberto là một gã da đỏ bất mãn. Nốc bia và cãi nhau là thú vui của họ trên đường bắt hai con chuột đang đục khoét các ngân hàng.
Hell or High Water chứa đựng đầy đủ những gì ta yêu mến ở một phim Viễn Tây, bất chấp bối cảnh thời hiện đại. Một cốt truyện mèo bắt chuột kinh điển tại thánh địa Texas, với các màn rượt đuổi và đấu súng kịch tính, sự phóng khoáng trong các khung hình của David Mackenzie, và âm nhạc lãng đãng từ ghita thùng của các nghệ sĩ cao bồi. Khác chăng là thay lưng ngựa bằng xế hộp. Ta có thể ngửi được không khí của các Western kinh điển phảng phất trong phim, mùi cỏ cháy và rượu mạnh, và khói súng. Đây là thành tựu đáng ngạc nhiên của Mackenzie, vốn được biết đến qua các phim tâm lí lãng mạn như Perfect Sense (Cảm quan hoàn hảo, 2011) hay You Instead (Là em, 2011). Khi xem High Water, có vẻ khó tin khi quê hương của ông là ở Scotland, chứ không phải Texas.
Và Texas trong phim đúng là Texas như nó phải là. Có một sự đầy đặn về lớp nền, đến tự sự chăm chút và thấu hiểu của cả Mackenzie và biên kịch Sheridan. Ngay từ đầu phim, có một bà lão không hề e sợ hai tên cướp sừng sộ, ngay cả khi bị đe dọa. Sau đó, khi được Halmiton hỏi về màu da bọn cướp trắng hay đen, bà ta còn châm biếm vặn lại: “Ý ông là màu da hay tâm hồn chúng?” Một bà già khác ở tiệm ăn thì chửi mắng khách hàng vì dám gọi món trái ý bà. Một ông già tình cờ có mặt tại ngân hàng, sẵn sàng nổ súng bắn lại đám cướp, tương tự là các thanh niên trong vùng. Đó là lí do vì sao con người nơi đây được đồng nhất với xương rồng, sự gai góc đã chảy sẵn trong máu họ. Khi hai thám tử hỏi về nhân dạng đám cướp, mọi người đều cười cợt miêu tả: “Trông chúng giống như cao bồi.” Ai ở đây lại không thế?
Nhắc đến cao bồi, là nhắc đến đặc trưng rõ nhất của họ: Chất đàn ông. Mỗi gã trai xuất hiện trong phim đều tỏa ra thứ nam tính hừng hực của bò tót. Có một đối thoại rất hay trong sòng bài da đỏ, khi anh em Toby và Tanner đến rửa tiền. Tanner tỏ ra thách thức với một tay chơi bài, và hắn ta lập tức gây sự. “Tao là dân Comanche. Mày biết nó có nghĩa gì không, là ‘kẻ thù với tất cả’!” Tanner đáp lại: “Còn mày biết tao được làm bằng gì không? Bằng máu Comanche.” Cả hai dừng lại ở đó, vì biết rằng họ giống nhau. Nếu tiếp tục, sẽ là một cuộc đấu súng và người chết.
Dù vậy, người mang đậm chất nam tính cao bồi nhất trong phim, không phải là Tanner. Anh ta không sợ chết, nhưng không gan dạ. Giết chóc vì thú vui, và thảnh thơi chấp nhận cái chết như một phần cuộc chơi, không phải là gan dạ. Hãy nhớ lại, vì sao những nhân vật của John Wayne và Clint Eastwood luôn chinh phục trái tim ta. Bởi vì có sự mềm mại nhất của một người đàn ông ở họ, và cũng là tinh thần gan dạ đáng tán dương nhất ở miền Tây cát bụi: Hi sinh tất cả vì gia đình.
Chris Pine có vẻ ngoài và khả năng diễn xuất gợi nhớ khá nhiều đến Brat Pitt thời kì đầu. Cả hai đều có vẻ đẹp và khí chất hoang dã của nước Mĩ ngày xưa cũ. Nhưng nếu Pitt thuộc về núi rừng phía bắc mênh mông trong Legends of the Fall (Huyền thoại mùa thu, 1994), thì Pine là người con của dọc đường gió bụi miền tây với High Water. Nếu Pitt thuộc về những cơn gió thảo nguyên bát ngát, tự do, thì Pine dán chặt với mặt đất và trách nhiệm gia đình. Toby không chỉ là vai diễn xuất sắc nhất trong sự nghiệp Pine, tính đến thời điểm này, mà còn là vai diễn phù hợp nhất. Đôi mắt xanh thẳm và sâu hun hút của anh chứa đựng bi kịch của cả dòng họ nhà Toby.
High Water còn chứng kiến màn trở lại của gã cao bồi đáng kính bậc nhất trong tất cả cao bồi, Jeff Bridges. Với vai Halmiton, người ta lại một lần nữa hiểu vì sao ông trở thành quốc bảo của Mĩ. Trong phim, ta thưởng thức Bridges nốc rượu và tán dóc về đủ thứ trên đời như thể một người bạn cũ. Halmiton còn là một tay già dặn, thành công trong nghề thám tử nhờ khả năng suy nghĩ như lũ tội phạm. Ông ta không truy đuổi đám cướp, mà chờ chúng đến, vì hiểu chúng. Nhưng vụ cướp của Toby và Tanner nằm ngoài khả năng hiểu biết của ông, vì Toby không phải tội phạm thông thường. Cảnh phim cuối cùng, trong lần gặp gỡ đầu tiên giữa Toby và Halmiton, có sự sâu sắc hiếm thấy ngay cả trong những phim Viễn Tây hay nhất.
Hell or High Water xứng đáng là một trong những phim hay nhất năm 2016. Một phim có đủ sắc màu thiện, ác, tà trong các hành trình Viễn Tây. Thành công của đạo diễn David Mackenzie là khiến ta hiểu, thích thú theo dõi và trân trọng tất cả nhân vật. Dù thế nào, họ đúng là những người con sinh ra và thuộc về Texas, vùng đất mà làn ranh pháp luật hay đạo đức đều nằm trong tim mỗi người. Và người đàn ông thật sự, là dám lựa chọn và trả giá cho phía anh ta đứng về.