Một trong những nét đặc trưng và cuốn hút nhất của Hollywood là đi cùng thời đại. Vì thế, khi cả thế giới phát rồ với thuật ngữ “Công nghiệp 4.0” và “trí tuệ nhân tạo”, dĩ nhiên các nhà làm phim không thể bỏ qua. Lập tức, Upgrade (Nâng cấp, 2018) ra đời.
Nhân vật chính của Upgrade là Grey (Logan Marshall-Green), bề ngoài hao hao Jean-Claude Van Damme thời trẻ, là một thợ sửa xe hơi tài năng. Trong khi cả thế giới, bao gồm người vợ xinh đẹp Asha (Melanie Vallejo), mê mẩn những chiếc xe tự động gắn chip, Grey trung thành với những chiếc xe cơ học cũ. Tài năng này giúp anh quen biết với tỉ phú công nghệ lập dị Eron (Harrison Gilbertson). Eron sống trong một hang động công nghệ dưới lòng đất, mải mê vào các nghiên cứu.
Thế giới bình yên và hạnh phúc của Grey nhanh chóng sụp đổ. Một ngày nọ, chiếc xe thông minh của Asha bị hack, dẫn hai vợ chồng đến một khu ổ chuột. Ở đó, Asha bị một nhóm sát thủ sát hại. Grey may mắn thoát chết, nhưng bị liệt toàn thân. Trong cơn tuyệt vọng, Eron đến và đề nghị một cuộc thử nghiệp phi pháp: Gắn chip thông mình vào cơ thể Grey. Anh sẽ có thể đi lại được và từ đó, tìm cách báo thù cho Asha.
Nếu là một fan thể loại khoa học giả tưởng, cốt truyện của Upgrade sẽ không khiến bạn bất ngờ. Cuộc thử nghiệm thành công, nhưng chắc chắn không như Grey và Eron dự liệu. Sau khi đi lại được, Grey ngạc nhiên nhận ra một giọng nói lạ vang lên bên tai. Con chip đã trở thành một thực thể sống, tự gọi mình là STEM. Nó nói rằng muốn giúp Grey báo thù. Chuyến phiêu lưu giờ mới thật sự bắt đầu.
Upgrade, về cơ bản, là một phim hành động giải trí đã mắt đã tai. Hollywood luôn đề cao khía cạnh giải trí trước, rồi mới đến thông điệp. Cuộc truy tìm mang màu sắc thám tử của Grey và STEM nhanh chóng dẫn đến bốn tay sát thủ, cầm đầu là Fisk (Benedict Hardie). Fisk vốn là một cựu quân nhân và tương tự Grey, cũng là con chuột thí nghiệm của chính phủ. Hắn và đồng bọn được cấy vào cơ thể các vũ khí nhân tạo mạnh mẽ. Cuộc chiến diễn ra giữa các “bản nâng cấp” khác nhau của công nghệ chiến tranh.
Chất hành động là điểm sáng nhất của bộ phim này. Upgrade là một phim hạng B, nhưng được làm với kĩ thuật hạng A. Đạo diễn kiêm biên kịch Leigh Whannell, từng thử sức và không mấy thành công với phim kinh dị đầu tay Insidious 3 (Quỉ quyệt 3, 2015), lại tỏa sáng ở thể loại hành động giả tưởng. Những trường đoạn đánh đấm giàu sáng tạo và năng lượng, đậm kĩ thuật hơn là kĩ xảo, không dễ bắt gặp trong thời đại hiện nay. Một số góc quay “xoay 45 độ” gợi ta nhớ đến cảm giác mê đắm mang tính cách mạng của The Matrix (Ma trận, 1999). Whannell xử lý chất bạo lực, máu me trong phim đầy khéo léo. Đủ để tác động vào cảm giác người xem, nhưng không bao giờ vượt quá thành ghê rợn.
Không nhiều kinh phí, Whannell vẫn xoay sở tốt để tạo ra một không gian giả tưởng đáng tin. Thế giới của Upgrade được chăm chút và có lớp lang. Một thiên đường công nghệ với những mảng tối nhớp nháp, gợi đến các thế giới giả tưởng thập niên 80 như Robocop (Cảnh sát người máy, 1987). Mỗi bối cảnh giống như một màn của trò chơi đối kháng, đều có những chi tiết đáng nhớ: Căn phòng của tay sát thủ với các máy móc hiện đại. Quán bar trang trí bằng xương các loài động vật. Chung cư đầy dây nhợ của một hacker… Một phim giả tưởng hay phải mang đến ấn tượng và không khí, đôi khi trước cả câu chuyện. Upgrade là một trong số đó.
Đoạn kết của phim có thể gây bất ngờ với nhiều người, có thể không, tùy thuộc vào lượng phim giả tưởng bạn đã xem. STEM có thật sự chỉ là một con chip làm theo lệnh người dùng? Ví sao tỉ phú Eron lại chọn Grey cho cuộc thử nghiệm? Tay sát thủ Fisk có vai trò gì? Bạn có thể đoán ra ngay từ giữa phim. Hoặc có thể, hành trình của Upgrade quá thỏa mãn, đến mức bạn thờ ơ với các chi tiết hé lộ rải rác. Đây là tác phẩm mà hành trình đáng giá hơn đoạn kết. Dùng theo ngôn ngữ mạng, là một chuyến đi “ngầu lòi” của Grey, kích thích Adrenaline người xem lên cao.
Nhưng như vậy, không có nghĩa Upgrade thiếu đi những thông điệp đáng giá. Phim là một lời cảnh báo về sự phụ thuộc của con người vào công nghệ, cũng như nguy cơ mà “Công nghiệp 4.0” có thể mang lại. Sự kết hợp giữa Grey và STEM là một chi tiết ẩn dụ, về việc công nghệ không chỉ gắn bó với người dùng, mà kí sinh và trở thành một phần của người dùng. Công nghệ điều khiển và bảo chúng ta phải làm gì, không phải ngược lại. Trong một cảnh, phim dự báo về thực tế ảo sẽ ăn mòn linh hồn con người. “Họ sống trong thế giới ấy, vì quá đau đớn ở cuộc đời thật,” một cô gái nói. Nhiều người sẽ giật mình khi nhận ra mình ở hoàn cảnh tương tự, dù nhẹ nhàng hơn.
Upgrade không phải là phim dành đất cho diễn xuất nội tâm. Dù vậy, nam diễn viên Logan Marshall-Green, từng xuất hiện trong Spider-Man: Homecoming (Người Nhện: Về nhà, 2017) của Marvel, vẫn để lại dấu ấn ở ngoại hình nam tính và khả năng đánh đấm. Upgrade sẽ là dấu mốc quan trọng để Green thoát khỏi lãnh địa của các vai phụ. Vai diễn đáng nhớ kế tiếp là Betty Gabriel của Get Out (Trốn chạy, 2017), trong vai nữ đặc vụ Cortez. Chúng ta cảm thấy dễ chịu với sự trầm tĩnh, thấu hiểu của Grabriel mỗi khi xuất hiện, và ước gì kịch bản có nhiều phân cảnh cho cô hơn.
Về tổng thể, Upgrade giống như một tác phẩm làm nền tảng cho cả một dòng phim. Một câu chuyện nhỏ, nhưng thỏa mãn, để khởi đầu cho câu chuyện lớn phía sau. Hollywood luôn biết cách bắt lấy các vấn đề hiện thực, biến chúng thành giải trí, trước khi thành nghệ thuật. Dù cho phim về trí thông minh nhân tạo không hề mới, thậm chí không hề ít, nhưng đã đến lúc phải nhìn nhận lại chủ đề này ở thế kỉ 21. Khi chúng được “nâng cấp”, liệu con người có nâng cấp theo? Hay con người mới chính là thứ bị “hạ cấp” thành công cụ? Có thể, những phim tiếp theo sẽ mang đến câu trả lời, còn Upgrade sẽ khơi gợi những nghĩ suy.